Auteur: Kenneth De Beckker (KU Leuven)
Deze blogpost is een samenvatting van de belangrijkste bevinden van een studie uitgevoerd door onderzoekers van de Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen en HIVA – KU Leuven (De Beckker, Smits, Maldonado, Vermeersch, & De Witte, 2020).
In dit onderzoek analyseerden we de financiële geletterdheid van de Vlaamse bevolking, met bijzondere aandacht voor mensen in armoede. Algemeen verwijst geletterdheid naar de mogelijkheid om bepaalde informatie te gebruiken en om te functioneren in de maatschappij, om persoonlijke doelstellingen te bereiken en persoonlijke kennis en kunde te ontwikkelen (OESO & Canada, 2000). Meer specifiek, omschrijft de OESO (2016, p.47) financiële geletterdheid als:
Een combinatie van bewustzijn, kennis, vaardigheden, attitudes en gedrag die nodig zijn om gezonde financiële beslissingen te nemen en uiteindelijk individueel financieel welzijn te bereiken.
Hierbij is de context van belang. Zo kunnen de behoeften en doelstellingen van mensen in armoede verschillen van mensen die geen armoede kennen. Het is met andere woorden niet aangewezen financiële competenties (of het gebrek eraan) enkel te interpreteren vanuit het perspectief van zij die geen armoede kennen.
Determinanten van financiële geletterdheid
In het rapport gaan we ook dieper in op de determinanten van financiële geletterdheid. Naast socio-economische factoren blijkt financiële socialisatie een belangrijke factor te zijn. Met socialisatie bedoelen we: het aanleren van zaken op een vaak onbewuste manier via de gewoontes van de groep(en) waarin men leeft. Onderzoekers hebben de invloed van vele socialisatie-agenten bekeken, zoals familie, school of het werk (Grohmann et al., 2015; Shim et al., 2010; Sohn et al., 2012).
De belangrijkste vorm van socialisatie vindt echter plaats via de ouders (Shim et al., 2010). Uiteraard kan de manier waarop binnen een gezin met geld wordt omgegaan zich afspiegelen in hoe iemand – soms zelfs een hele tijd later – financiële zaken aanpakt. Dit gezegd zijnde, speelt de achtergrond van de ouders ook een belangrijke rol bij de mate waarin ze de financiële geletterdheid van hun kinderen positief beïnvloeden. In de eerste plaats is er een duidelijke positieve relatie tussen de hoogte van het opleidingsniveau van de ouders en de financiële geletterdheid van hun kinderen (Lusardi et al., 2010).
Daarnaast blijkt de sociale achtergrond van ouders een rol te spelen. Ouders die deel uitmaken van de middenklasse blijken meer proactief te zijn in de financiële opvoeding van hun kinderen dan ouders uit de arbeidersklasse (Luhr, 2018). Deze laatsten voelen zich bovendien ook vaak zelf te weinig onderlegd om hun kinderen de nodige financiële opvoeding mee te geven. Voor mensen die opgroeien in armoede betekent dit dan ook vaak een vicieuze cirkel. Het komt er dus op aan om die cirkel ook voor financiële geletterdheid te doorbreken en om mensen met specifieke noden te bereiken.
Hulpverleningsaanbod
Om mensen te versterken in hun financiële geletterdheid zijn in Vlaanderen heel wat organisaties op zeer uiteenlopende manieren bezig met dit thema. Bij het in kaart brengen van organisaties die een aanbod hebben inzake financiële geletterdheid, blijkt vooreerst dat geen enkele organisatie financiële geletterdheid als hoofdfocus heeft. Bij enkele organisaties worden wel suborganisaties of initiatieven ontwikkeld die zich hierop richten.
Het huidige aanbod tracht bovendien vooral organisatorische en praktische drempels voor het individu te verlagen. Uit ons onderzoek blijkt echter dat voor heel wat mensen ook psychologische drempels zoals schaamte en stigmatisering een rol spelen.
Aanbevelingen
In het rapport worden ook een aantal aanbevelingen geformuleerd met betrekking tot het beleid. Naar het onderwijs toe strekt het tot aanbeveling dat de recente aandacht voor financiële geletterdheid wordt verdergezet. Het onderwijs biedt als voordeel dat een brede groep in de samenleving bereikt kan worden. Bovendien kan in het onderwijs de basis gelegd worden, die later kan worden aangevuld met meer gerichte just-in-time initiatieven en informatie.
Wat betreft de middenveldorganisaties die zich met financiële geletterdheid bezig houden, is het van belang dat het onderwerp meer expliciet de aandacht krijgt. Belangrijk is ook dat het topic niet enkel corrigerend of curatief wordt benaderd (zoals vandaag bv. bij OCMW ’s, Budget In Zicht), maar ook expliciet preventief of informatief (zoals bij Wikifin).
Ten slotte blijkt ook het wetenschappelijk onderzoek rond het thema nog een aantal tekortkomingen te vertonen. Vooreerst zijn er weinig data aanwezig om specifieke uitspraken te doen over financiële geletterdheid bij mensen in armoede. Bovendien blijken vragenlijsten die peilen naar de financiële geletterdheidscompetenties van mensen in armoede vaak niet aangepast aan de specifieke situatie van personen in armoede.
Referenties
De Beckker, K., Smits, I., Maldonado, J.E., Vermeersch, L., & De Witte, K. (2020). Onderzoek naar de financiële geletterdheidscompetenties van mensen in armoede. https://armoede.vlaanderen.be/sites/default/files/media/FinLit_eindrapport_20april2020.pdf
Grohmann, A., Jouwenberg, R., & Menhoff, L. (2015). Childhood roots of financial literacy. Journal of Economic Psychology, 51, 114-133.
Luhr, S. (2018). How Social Class Shapes Adolescent Financial Socialization: Understanding Differences in the Transition to Adulthood. Journal of Family and Economic Issues, 39, 457-473.
Lusardi, A., & Mitchell, O.S., & Curto, V. (2010). Financial literacy among the young. Journal of Consumer Affairs, 44(2), 358-380.
OESO & Canada (2000). Final report of the international adult literacy survey. Paris and Ottowa: OECD.
OESO (2016). OECD/INFE International survey of adult financial literacy competencies. Paris: OECD Publishing.
Shim, S., Barber, B.L., Card, N.A., Xiao, J.J., & Serido, J. (2010). Financial socialization of first-year college students: The roles of parents, work, and education. Journal of Youth and Adolescence, 39(12), 1457-1470.
Sohn, S., Joo, S., Grable, J.E., Lee, S., & Kim, M. (2012). Adolescents’ financial literacy: The role of financial socialization agents, financial experiences, and money attitudes in shaping financial literacy among South Korean youth. Journal of Adolescence, 35(4), 969-980.
Afbeelding van Steve Buissinne via Pixabay