De opleiding veiligheidswetenschappen blaast dit academiejaar 10 kaarsjes uit. Het is niet alleen een van de jongste masteropleidingen aan de Universiteit Antwerpen, maar tevens een unieke, multidisciplinaire opleiding in Vlaanderen, vinden juriste Kelly Reyniers, sociologe Anne Bergmans en veiligheidskundige Karolien van Nunen.
Kelly Reyniers en Anne Bergmans, respectievelijk voorzitter en ondervoorzitter van de opleidingscommissie, waren er quasi van bij de start bij. Karolien van Nunen behoorde tot de eerste lichting studenten en verdedigt dit jaar haar doctoraat binnen de opleiding.
Interreg
“Eigenlijk zag de master veiligheidswetenschappen het levenslicht door een Interreg-project, waarbij er zowel in Nederland als Vlaanderen een grootschalige bevraging gebeurde naar het werkveld en de noden op vlak van veiligheid”, vertelt Anne. “Uit dit project kwam de vraag naar een brede academische masteropleiding én een professionele bacheloropleiding die de AP Hogeschool nu organiseert.”
“Een van de drijvende krachten en initiatiefnemers van de master veiligheidswetenschappen was Josse Van Steenberge, rechtenprof en de laatste rector van de UIA”, weet Kelly. “Hij heeft zich aan het einde van zijn loopbaan nog erg ingezet voor onze opleiding, ik durf zelfs te zeggen dat ze er zonder hem misschien niet was gekomen.”
Leerstoel Vandeputte
Een jaar na de opstart van de opleiding besloot Gilbert Vandeputte, toen 83 en ex-CEO van Vandeputte Safety Experts (overleden in mei van dit jaar n.v.d.r.) een doctoraat te bekostigen, de leerstoel Vandeputte, zodat de master veiligheidswetenschappen ook meteen een stevige onderzoekspoot kreeg. Het was het eerste doctoraat aan Universiteit Antwerpen gefinancierd uit privévermogen bij leven van de financierder, wat het nog extra uniek maakt.
“Ook binnen UAntwerpen kunnen we onze veiligheidscommunity nog versterken. Daarom deze oproep: doe jij vanuit je eigen vakgebied iets met veiligheid en hebben we jou nog niet gevonden? Neem dan even met ons contact op.”
Anne Bergmans
“Ik was 10 jaar geleden werknemer van Mensura, één van de sponsors van de opleiding”, vertelt Karolien, “én zelf studente aan die nieuwe master. Het starten met een doctoraatsonderzoek in de veiligheidswetenschappen was een logische volgende stap. Momenteel werk ik fulltime aan de Technische Universiteit Delft, in de veiligheidswetenschappen. Ik ben nog verbonden aan de Universiteit Antwerpen om het doctoraat af te ronden. Het thema van mijn onderzoek is ‘veiligheidscultuur in organisaties’. Hierbij wordt veiligheid op een integrale manier aangepakt, één van de stokpaardjes van Gilbert Vandeputte.”
Generalisten in veiligheid
Anders dan andere opleidingen wil de master veiligheidswetenschappen ‘generalisten in veiligheid’ opleiden. “De opleiding is geen specialistische, maar net een heel brede opleiding, met aandacht voor de domeinen ‘safety’ en ‘security’,” vertelt Kelly. “We willen dat de mensen die uitstromen, voldoende kennis hebben van de verschillende veiligheidsdomeinen en met een kritische ingesteldheid kunnen kijken naar veiligheid. Bovendien wordt de opleiding stevig ondersteund door het werkveld. In eerste instantie zijn er de leerstoelen van Mensura – één van de grootste externe preventiediensten van ons land -, en Essenscia, de Belgische federatie van de chemische en life sciences industrie. Daarnaast kunnen we nog bogen op een netwerk van organisaties die de opleiding vanop de zijlijn ondersteunen door gastsprekers aan te brengen, bedrijfsbezoeken te faciliteren of onderwerpen voor scripties voor te stellen.”
“Veiligheid is een erg complex thema dat mens, organisatie, maatschappij én techniek omhelst en waarbij verschillende aspecten zoals percepties, attitudes, context en gedragingen een grote rol spelen”, vult Karolien aan. “Je kan het vergelijken met een ongeval in de luchtvaart. Een vliegtuigcrash kan niet enkel veroorzaakt worden door het gedrag van de piloot. Ook andere zaken kunnen een belangrijke rol spelen, zoals de techniek, het onderhoud, het luchtruim, de weersomstandigheden… Een breed palet van aspecten draagt dan ook bij aan veiligheid, en de master onderscheidt zich door die integrale, holistische benadering, met inzichten uit allerlei kennisdomeinen.”
Voor wie?
Wie mag er allemaal aan de masteropleiding veiligheidswetenschappen starten? “Iedereen met een academische bacheloropleiding”, vertelt Anne. “En daarnaast hebben we nog heel wat mensen uit het werkveld en studenten met een professionele bachelor – veelal uit de opleiding ‘integrale veiligheid’ van AP of ‘maatschappelijke veiligheid’ van Vives – die via een schakelprogramma instromen. We merken de laatste jaren ook heel wat interesse uit andere richtingen en sectoren, en die studenten willen we via het schakelprogramma ook de kans geven om aan onze master deel te nemen.”
Divers en praktisch
“Die diverse instroom is niet altijd gemakkelijk”, weet Kelly, “maar tegelijkertijd maakt dat ook de sterkte van de opleiding uit. Het leren van elkaar is erg belangrijk. Zo maken werkstudenten de opleiding voor de andere studenten concreter door de praktijkvoorbeelden die ze kunnen geven.”
“Ik heb het altijd een grote meerwaarde gevonden dat mijn medestudenten uit verschillende disciplines kwamen”, getuigt Karolien. “Het was een ‘eyeopener’ om te zien hoe iemand met een achtergrond in de rechten helemaal anders naar een concept als verantwoordelijkheid kijkt dan iemand uit de psychologie of de sociologie.”
Nog een belangrijke troef van de opleiding is de praktijkcomponent. “Veiligheidsmodellen en -theorieën zijn wetenschappelijk gefundeerd, én kunnen een meerwaarde leveren voor het werkveld door de praktische toepassing ervan”, vertelt Karolien.
Concrete cases
Kelly Reyniers is als juriste betrokken bij vakken met een juridische component. Zo doceert ze onder meer het vak ‘juridische aspecten inzake welzijn op het werk’, dat zowel door rechtenstudenten, als studenten veiligheidswetenschappen wordt gevolgd. Daarnaast coördineert ze ook het vak ‘actuele safetyvraagstukken’, waarbij er concreet aan de slag wordt gegaan rond actuele cases in het kader van safety. “Dit jaar ging het bijvoorbeeld over onderaanneming. Vorig jaar stond onder meer COVID-19 en welzijn op de thuiswerkplekken centraal. We hebben het ook geregeld over de problematiek van de communicatie. Hoe zorg je ervoor dat de communicatie tussen alle stakeholders vlot verloopt en geen struikelblok vormt, bijvoorbeeld op bouwwerven?”
Als sociologe neemt Anne het vak ‘safety en resilience’ voor haar rekening over veiligheidstheorieën doorheen de geschiedenis. “Ik leg de link naar security, maar ook naar veerkracht in de samenleving. Dat is sinds de pandemie heel actueel. We zijn als maatschappij erg gefocust geraakt op risico’s en hebben het wat verleerd om met onzekerheden om te gaan.” Anne is eveneens medeverantwoordelijk voor het vak ‘noodplanning en crisisbeheer’, samen met een Kapitein bij de brandweer, waar ook aspecten als traumaverwerking aan bod komen. Als sociologe coördineert ze ook ‘actuele securityvraagstukken’: “Heel wat experts helpen me hierbij met gastcolleges. Vorig jaar werkten we bijvoorbeeld rond ‘insider threat’ en ‘operational security’. Hoe kunnen bedrijven en organisaties zich wapenen tegen mensen die doelbewust of per ongeluk dingen doen die leiden tot ‘security breaches’? Diefstal, hacking, mensen die infiltreren om kennis of grondstoffen te stelen, of mensen die uit slordigheid de nooddeur laten openstaan om bijvoorbeeld een sigaret te gaan roken. Hoe kan je je productieprocessen en materialen beschermen tegen mensen met slechte intenties? Onze ‘vraagstukken’-vakken zijn erg praktisch en dat appreciëren de studenten wel.”
Wetenschappelijk onderbouwd
De master veiligheidswetenschappen kan je behalen in één academiejaar en is ook aantrekkelijk gemaakt voor werkstudenten, aangezien de opleiding telkens twee volledige weekdagen en één avond in beslag neemt. “Een laatste belangrijke troef van deze opleiding is dat we nu eindelijk veel meer wetenschappelijk inzicht in de praktijk van de veiligheid kunnen pompen, daar waar vroeger vooral op praktijkervaring werd gebouwd”, aldus Anne.
“Dat was ook een van de redenen waarom Gilbert Vandeputte in een doctoraat wilde investeren”, weet Karolien. “Tot de oprichting van de master was er weinig academische aanpak van veiligheid. Hij had het er moeilijk mee dat mensen uit de veiligheidssector niet altijd serieus werden genomen door het ontbreken van die wetenschappelijke basis. Dat is nu van de baan.”
Veiligheidscommunity
“Wat we ook fijn vinden, is dat we in tien jaar tijd een heuse veiligheidswetenschappencommunity hebben uitgebouwd en dat we vaak beroep kunnen doen op onze alumni als klankbord of voor het aanbrengen van cases”, vult Kelly aan.
“We zouden ten slotte nog een oproep willen doen aan onze UAntwerpen-collega’s”, besluit Anne. “Doe jij vanuit je eigen vakgebied iets met veiligheid en hebben we jou nog niet gevonden, neem dan even met ons contact op! Ik denk dat we binnen de universiteit immers nog veel linken kunnen leggen en ook intern onze veiligheidscommunity kunnen versterken.”