Afbeelding: De Ongeluksraaf. Prentjesdruk van Epinal 1902 (Rijksmuseum)
Waar wat verveling tijdens de lockdown al niet goed voor is. Toen een groep historici op Twitter het plan opvatte om samen een bestiarium aan te leggen, voelde Kristof Smeyers (Ruusbroecgenootschap) zich meteen aangesproken. Hij kreeg de letter R toebedeeld, waarna hij ijverig feitjes over de raaf begon te sprokkelen, gecombineerd met mooie, oude illustraties, veelal uit mythologische en religieuze publicaties van de laatste 2000 jaar. ‘Daar zit een boek in!’ reageerde de nieuwe uitgeverij Ertsberg enthousiast. Kristof stemde toe om het Twitterdraadje uit te breiden tot een boek. Het resultaat is Raaf: Cultuurgeschiedenis in vogelvlucht.
Toepasselijk voor dit raadselachtige dier ging er een quasi mystieke ontmoeting met een raaf aan dit hele verhaal vooraf. Tijdens een bezoek aan het Zwin stond een jonge Kristof drie kwartier oog in oog met een gekooide raaf. Hij was gefascineerd door de intelligentie van het dier dat floot, kirde, babbelde en zelfs met hem speelde tussen de spijlen door. Het ontzag voor de raaf bleef Kristof bij.
Van onbetrouwbare duivel tot god van de kosmos
Het boek schrijven was voor Kristof zelf een ontdekkingstocht. Eerst greep hij terug naar zijn huidige onderzoek naar bovennatuurlijke fenomenen in het negentiende- en twintigste-eeuwse christendom. Met de focus scherp gesteld op raven bleken die alom vertegenwoordigd te zijn in folkloristische en mythische contexten. Kristof verbaasde zich over hoe nauw de geschiedenis van mensen en deze vogels met elkaar verweven is. Al sinds het stenen tijdperk leven zij samen. In de vroege steden waren raven graag geziene gasten omdat zij als aaseters de straten ruimden. Landbouwers zagen hen echter als een pest en vreesden dat ze de oogst deden mislukken.
Door hun zwarte gedaante en intelligentie wekten raven wantrouwen op. Ze zouden zelfs duivels zijn! Als eerste vogel in de Bijbel maakt de raaf al geen goede beurt. In het joodse verhaal is hij zo lui en gulzig dat Noah hem van de ark verbant. In de bekendere christelijke versie krijgt de raaf de opdracht uit te zoeken of het land weer bewoonbaar is, maar hij keert doodleuk niet meer terug. Door die slechte, onbetrouwbare reputatie hebben raven het vaak met hun leven moeten bekopen.
Dan geeft Kristof de voorkeur aan de ambigue rol die de raaf aan de Oostkust van Noord-Amerika speelt. Daar is hij de schepper van de kosmos, maar haalt hij graag een geintje uit. In delen van Canada en Siberië is de raaf vaak een sjamaanachtige figuur met wie mensen via spirituele rituelen één proberen te worden.
De raaf in het moderne Vlaanderen
De laatste jaren zijn raven aan een succesvolle opmars in Vlaanderen bezig, in het spoor van de wolf. In deze moderne tijd waarin mensen de band met de natuur weer opzoeken, is het een ideaal moment om de raaf een nieuwe kans te geven. Niet alleen is hij door zijn grootte een opvallende verschijning, hij is ook een echte speelvogel. Misschien heb jij straks het geluk om een raaf te zien tuimelen en buitelen in de lucht!
Kristof Smeyers stelde zijn boek Raaf voor op maandag 23 mei 2022. Met bioloog Gilles De Meester ging hij in gesprek over het denkvermogen van dieren. Maarten Inghels zorgde voor de poëtische toets.
A cultural history of the raven Kristof Smeyers (Ruusbroec Institute) delved into the cultural history of ravens, inspired by a Twitter thread and an almost mystical encounter with a raven as a teenager. While some cultures are in awe of this black bird's cunning, others fear the raven's "lazy and unreliable" nature. Read more about the intertwined history of humans and ravens in Raaf: Een cultuurgeschiedenis in vogelvlucht. Kristof Smeyers will present the book on Monday 23 May 2022 at UAntwerp.