Op 15 februari maakte het Griekse parlement het huwelijk tussen partners van hetzelfde geslacht mogelijk. Eenentwintig jaar nadat België die beslissing nam, sluit ook Griekenland zich aan bij de wereldwijde groep van 36 landen die een dergelijk huwelijk wettelijk verankerden. Je zou dus kunnen zeggen dat het goed, of toch op z’n minst vooruit, gaat met homorechten. De wereld is veel toleranter dan pakweg honderd jaar geleden en holebi’s genieten nu meer rechten en legale bescherming dan voordien. Die evolutie is er echter niet zomaar gekomen. Ze is het werk van activisten, medestanders en bondgenoten. Die verzetten zich tegen de status quo en stellen een nieuw en gelijker wereldbeeld voor. En daarin is vaak een belangrijke rol weggelegd voor de literatuur, zo blijkt. (Tekst: Maxim Delodder)
In zijn FWO-gefinancierde doctoraatsonderzoek beargumenteert Maxim Delodder (Antwerp Centre for Digital Humanities and Literary Criticism) hoe auteurs kritisch reflecteren op onze samenleving en oplossingen aanreiken voor de sociale uitdagingen die ze in hun werk identificeren.
In Maxims onderzoek staat het maatschappelijke thema seksuele en genderdiversiteit centraal. De specialist in Franse letterkunde onderzocht hoe de beschrijving van mannelijke homoseksualiteit de laatste honderd jaar evolueerde. Marcel Proust, Jean Cocteau, Jean Genet, Guillaume Dustan, Édouard Louis en vele andere auteurs met hen, gaven verschillende literaire uitingen aan mannelijke homoseksualiteit. Zij reflecteerden over de plaats die mannen die op mannen vallen kunnen innemen in de maatschappij.
Literatuur als verzet
In het werk van deze schrijvers, en dat van vele anderen, ontdekken we homoseksuele personages die over een periode van honderd jaar Franse literatuur erg van elkaar verschillen. Toch is er één element dat ze met elkaar gemeen hebben: verzet. “De personages — of de verhalen waarin ze voorkomen — spreken zich uit tegen discriminatie, tegen beklemmende maatschappelijke spelregels en tegen de gevolgen van de aidsepidemie”, vertelt Maxim, “en dat verzet speelt zich steeds af tegen een actuele achtergrond.”
Als homoseksualiteit aanvankelijk iets was dat zich in het verborgene afspeelde, dan lezen we dat auteurs openbare toiletten een speciale plaats geven in hun werken. Het wordt de locatie waar personages elkaar ontmoeten of waarover ze fantaseren. Het is een manier om een plek op te eisen in de publieke ruimte. Om het onzichtbare zichtbaar te maken. Tegenwoordig is dat onderwerp ouderwets.
In de Franse literatuur vandaag is het verzet verschoven naar clichés en stereotiepe beelden. Om te antwoorden op het verwijt dat mannelijke homo’s verwijfd zijn, duiken in de romans extra mannelijke figuren op. Zo wordt de zeeman bijvoorbeeld een toonbeeld van mannelijkheid, een stoere man, waar auteurs een seksueel vrij symbool van maken.
Samenzijn en inclusie
De auteurs uit het corpus tonen aan dat literatuur ook een medium is waarin nagedacht kan worden over samenzijn, diversiteit en inclusiviteit. “In sommige boeken komen gemeenschappen voor die bijna uitsluitend uit homoseksuele mannen bestaan, maar we lezen ook over gemeenschappen die inclusiever van aard zijn”, weet Maxim. Op dit punt toont de literatuur zich als een interessant labo waar de betekenis van “homoseksualiteit” onderzocht en opengetrokken kan worden, waar ruimte is om na te denken over een betere wereld. Auteurs tonen ons in die zin ook vandaag nog altijd nieuwe vormen van verzet, al heeft die zich nu uitgebreid tot verbindingen tussen verschillende benadeelde groepen. “Ik heb deze evolutie willen benoemen in mijn thesis met de zinsnede ‘homo devient queer'”, aldus Maxim.
Zijn onderzoek toont aan dat de strijd tegen discriminatie zich in de literatuur nog steeds verderzet en de laatste twintig jaar steeds inclusiever werd. “De invloed van het feminisme is bijvoorbeeld ook merkbaar in verhalen over mannen. De literatuur volgt eigenlijk dezelfde evolutie als de regenboogvlag. De zes kleuren waren lang een goed symbool, maar nu kiezen meer en meer mensen ervoor om het collectieve karakter van die emancipatiestrijd naar voren te brengen. De transkleuren krijgen nu een prominentere plaats, net als het symbool voor intersekse personen en voor mensen van kleur. In de literatuur wappert de bontere versie van de regenboogvlag, de progress flag. Mijn analyse van de auteurs uit het corpus laat zien op welke manier de literaire verbeelding die maatschappelijke verandering en veranderende blik op seksuele en genderdiversiteit mee heeft vormgegeven en geregistreerd.”
Schrijvers reflecteren op onze wereld en openen de ogen van lezers voor nieuwe manieren van samenzijn. Ze bieden mogelijkheden tot verzet en bedenken scenario’s om reële verandering mogelijk te maken. “Hedendaags verzet binnen de Franse letterkunde gaat over de complexiteit van de wereld accepteren, tegenstellingen aanvaarden en plezier maken”, vult Maxim aan. “Literatuur helpt de wereld te begrijpen en ze te veranderen.”
Contact
Maxim Delodder | maxim.delodder@uantwerpen.be
Homo devient queer. Histoire d’une mutation (genre, sexe, littérature) Maxim Delodder (ACDC) focused his research on a recent evolution in French literature. Gender and sexuality are ubiquitous within this literature, and in this field, it is notable that what used to be called “homosexuality” is now designed as “queer”. This is much more than new terminology. It is also the introduction of a new paradigm. In the beginning, the image of the “homosexual” was above all a stereotypical male character. What changes did the character undergo in becoming queer? What changes are we witnessing in contemporary French literature? Our male character has found his culture and community, but also discovered how very limiting those two can be. There is richness in the world beyond the binary. Accordingly, literature on gender and sexuality teaches us, as readers, to view the world the world through a queer lens. We can choose to accept instabilities (of identity, of communities…). Moreover, we can celebrate the complexity of life. The future is queer.