Tentoonstellingen zijn een geweldige manier om een verhaal te vertellen over je onderzoek. Het vakjargon uit academische artikelen verruil je voor aansprekende beelden en vlot vertelde inhoud. Groot of klein, permanent of voor één middag: in elke expo kruipt veel werk. De volgende weken vertellen wetenschappers van de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte hoe zij een tentoonstelling op poten hebben gezet. Deze keer: Ilja Van Damme.
Kassa! Kassa!
Op vrijdag 26 november 2021 opende de tentoonstelling Kassa! Kassa! in het Industriemuseum in Gent. Het is ondertussen de derde expo waaraan Ilja Van Damme op enkele jaren meewerkte. Kassa! Kassa! toont de geschiedenis van de moderne consumptiemaatschappij en hoe die via politieke sturing vorm heeft gekregen.
De Belgische consument werd in de 19e en 20e eeuw “geboren” onder invloed van de socialistische, katholieke en liberale zuilen. De redenering was simpel: als werknemers meer betaald werden, konden ze meer kopen. De expo Kassa! Kassa! toont die geschiedenis, maar ook de hedendaagse ecologische en psychologische kritiek op consumptie. Zouden we niet liever minder verdienen en werkuren verruilen voor meer vrije tijd en ontspanning?
Ilja Van Damme houdt van dit soort maatschappelijk relevante tentoonstellingen waar hij zijn onderzoek naar stads- en consumptiegeschiedenis kan vasthangen aan prangende transitiedebatten, waarin historisch onderzoek ten dienste staat van een beter begrip van een hedendaagse uitdaging. Dat was ook het geval in Ilja’s eerste expo, À la carte in het MAS. Deze tentoonstelling analyseert de geschiedenis van de stad Antwerpen via de kringloop van voeding dat binnen en buiten de stad wordt gebracht. Op die manier probeert ze een universeel verhaal te brengen dat aansluit op actuele vragen over leven in de stad. Hoe duurzaam is de stad nu georganiseerd? Hoe eerlijk is het dat sommige wijken minder toegang tot voedingswinkels hebben? En hoe zorgen we ervoor dat iedereen gezond kan eten?
À la carte
Een frisse blik op de Antwerpse geschiedenis, dat zocht het MAS in 2014 voor zijn vaste tentoonstelling op de vijfde verdieping, dat uiteindelijk À la carte werd. Het nieuwe verhaal van de Antwerpse geschiedenis moest in de eerste plaats verbindend zijn en de bezoekers aanzetten tot actie. De tentoonstelling moest daarnaast niet alleen klassiek erfgoed bevatten, maar via levende tradities ook de brug slaan naar het heden. Curator Leen Beyers werkte bijvoorbeeld al eerder samen met Antwerpenaren met een migratieachtergrond, van wie de verhalen vaak ondervertegenwoordigd zijn in geschiedschrijving en erfgoed. Via orale geschiedenis gaven deze personen vorm aan een nieuw narratief.
Leen Beyers benaderde, onder meer, Ilja Van Damme als toenmalige woordvoerder van het Centrum voor Stadsgeschiedenis om samen in dialoog te gaan over de nieuwe benadering voor de tentoonstelling over de geschiedenis van Antwerpen. Het MAS en het Departement Geschiedenis van UAntwerpen hebben veel raakvlakken. Beide richten de blik zowel op de lokale stad als de grote wereld. Ook de vertegenwoordiging van bijvoorbeeld migratieverhalen zijn typisch voor het historische onderzoek en onderwijs. Voor de tentoonstelling À la Carte, en de begeleidende publiekscatalogus uitgegeven door Leen en Ilja, werd uiteindelijk gekozen om het verhaal op te hangen aan voedsel. Door te focussen op de grote historische veranderingen in voedselaanvoer, -distributie en -gebruik, slaagden ze erin om samen een vernieuwend verhaal over Antwerpen te vertellen waarbij verleden, heden en toekomst, zowel als het lokale en het globale met elkaar worden verknoopt.
Van abstracte kennis naar tastbare beelden
De samenwerking met de museumsector was verrijkend omdat Ilja Van Damme leerde om abstracte ideeën te transformeren tot visuele scenes en heldere boodschappen die een breed publiek meteen begrijpt. Meer nog: het veranderde ten dele hoe hij zijn onderzoek nu benadert. De echte uitdaging zit namelijk niet alleen in een klassiek artikel, maar eveneens in creatieve voorstellingen die veel verder reiken dan de academische wereld. Een voorbeeld: in À la carte maken straatnaambordjes zichtbaar dat voeding altijd en overal van levensbelang is voor de stad. De “Ossenmarkt” maakt duidelijk dat er vroeger een veel directer contact was met de dieren waarvan we het vlees eten (inclusief geur en bloed).
Dit hele proces maakt het zo waardevol om aan tentoonstellingen mee te werken als maatschappelijke dienstverlening, want je expertise komt *letterlijk* meer in beeld. Dankzij À la carte kwam het Industriemuseum Ilja op het spoor. En ook het STAM vroeg hem en collega Peter Stabel voor hun adviesorgaan voor de permanente collectie. Sinds hij aan tentoonstellingen meewerkt, lijken ook journalisten hem sneller te vinden. Het is een positieve evolutie dat musea bij het Centrum voor Stadsgeschiedenis aankloppen voor hun expertise, want dat biedt ook doctorandi de kans om hun onderzoek tot een groot publiek te brengen. Ulrike Müller heeft het zelfs na haar doctoraat tot wetenschappelijk medewerker van het Museum Mayer van den Bergh geschopt dankzij haar enorme kennis over kunstverzamelaars.
Kassa! Kassa!
van 26 november 2021 tot en met 28 augustus 2022
Industriemuseum
À la carte
Vaste collectie MAS