Auteur: Uit De Marge vzw
Sinds 16 maart zijn er heel wat coronamaatregelen van kracht in België. De impact op kinderen en jongeren in maatschappelijk kwetsbare posities[1] was immens. Hun situatie was erg specifiek en hun inzichten en belevenissen werden veel te weinig meegenomen in de (exit)maatregelen. Uit De Marge vzw[2] ontving van heel wat kinderen en jongeren in maatschappelijk kwetsbare posities de signalen dat ze het zwaar te verduren hadden. Om dat goed te belichten, werd samen met heel wat jeugdwelzijnswerkers een grootschalig onderzoek opgestart.
We vertrokken daarbij van kwalitatief onderzoek. Met de resulterende enquête gingen honderden jeugdwelzijnswerkers in heel Vlaanderen aan de slag om kinderen en jongeren te bevragen over verschillende domeinen: onderwijs, huisvesting en leefruimte, politie, familie, welzijn, gezondheid en jeugdwelzijnswerk.
35 steden en gemeenten zijn vertegenwoordigd in de resultaten: Aalst, Antwerpen, Brussel, Bilzen, Brasschaat, Brugge, De Panne, Deinze, Dendermonde, Dilsen-Stokkem, Gent, Genk, Geraardsbergen, Halle, Hasselt, Houthalen-Helchteren, Knokke-Heist, Lanaken, Landen, Lokeren, Lummen, Lier, Leopoldsburg, Leuven, Maasmechelen, Mechelen, Merelbeke, Oudenaarde, Peer, Ronse, Roeselare, Sint-Truiden, Turnhout, Vilvoorde en Wevelgem.
Uit De Marge vzw verzamelde signalen van maar liefst 2.412 kinderen en jongeren die in maatschappelijk kwetsbare situatie opgroeien:
- 6 tot/met 12 jaar: 764
- 13 tot/met 18 jaar: 1047
- ouder dan 18 jaar: 601
Hoe overleven kinderen en jongeren in kwetsbare posities de lockdown?
Onderwijs
Een jeugdwelzijnswerker getuigt:
“Een jongere vertelde me dat hij na veel gedoe eindelijk een laptop kreeg via de school … zonder Office-pakket! Hij veranderde in januari van studierichting en heeft daardoor geen code om huiswerk online te maken. Die moet hij van de leraar zelf opvragen bij de uitgeverij, maar dat lukt niet. De leerkracht gelooft echter niet de mails die hij daarover stuurt. Bijgevolg krijgt hij een nul op zijn taak. Uiteindelijk komt de jongen bij mij met z’n verhaal. Ik log in op Smartschool en stel ook vast dat het niet werkt. Wanneer ik de school contacteer, stuurt de leerkracht me een stappenplan om alsnog aan die code te geraken. Ik probeer dat, maar het werkt niet. Uiteindelijk nam ik persoonlijk contact op met de uitgeverij en slaagde ik erin de code te krijgen. Maar wat als die jongen me nooit iets had laten weten?”
Meer dan 80% van de bevraagde kinderen en jongeren geeft aan dat ze een problemen hebben met preteaching. Een aantal van hen haakt ook af. Preteaching is een maatregel die kinderen en jongeren die niet de over de nodige tools, studeer- en mentale ruimte beschikken extra druk bezorgt.
Heel wat kinderen en jongeren geven ook aan dat ze te veel online lessen en opdrachten krijgen: het is gewoon niet haalbaar voor hen. Bovendien hebben veel van hen bijvoorbeeld geen lijm, kleurpotloden of slijpers in huis om de opdrachten goed uit te voeren.
Ruim 65% van de bevraagden geeft aan thuis geen laptop of computer te bezitten. Dat betekent dat ze hun opdrachten niet digitaal kunnen ontvangen en uitvoeren. Omdat ze hun opdrachten niet kunnen maken, lopen kinderen en jongeren in kwetsbare situaties extra leerachterstand op.
Zelfs voor wie een laptop ter beschikking heeft, is het niet altijd mogelijk les te volgen. De gratis internetverbindingen die de school ter beschikking stelt, werken namelijk niet altijd goed. Kinderen en jongeren kaarten ook aan dat ze soms de software waar ze mee moeten werken niet bezitten. Zo staat op veel van de voorziene laptops geen Office-pakket. Hebben ze dat wel, dan begrijpen ze de programma’s vaak niet. Ouders kunnen ook niet altijd helpen omdat ze zelf de kennis ontberen.
Ruim 61% van de bevraagde kinderen en jongeren geeft aan geen rustige studeerruimte te bezitten. Nochtans is net dat een basisvoorwaarde om in optimale omstandigheden online les te kunnen volgen. Veel kinderen en jongeren kunnen zich niet concentreren. De lessen volgen vergt erg veel energie voor hen en bezorgt een grote hoeveelheid stress.
61% van de bevraagde kinderen en jongeren heeft niemand thuis die hen verder kan helpen met huiswerk en preteaching.
Vanuit de scholen wordt er soms verwacht dat ouders kinderen en jongeren helpen met preteaching. Dat is voor veel ouders in maatschappelijk kwetsbare situaties niet mogelijk. Het zorgt ervoor dat de stress en de druk op kinderen, jongeren en ouders stijgt. In sommige gezinnen helpen wel de oudere broers of zussen de jongere kinderen. Maar dat maakt het voor hen dan weer extra zwaar.
Meer dan 56% geeft aan dat er nu andere prioriteiten zijn thuis. Tijd besteden aan de school zit er daardoor niet altijd in. Omdat kinderen en jongeren tijdens de lockdown altijd thuis waren, namen ze de zorg van broers of zussen op zich, of hielpen ze hun ouders om de financiële gevolgen van de crisis te bolwerken. In kwetsbare gezinnen zijn sommige essentiële zaken nu eenmaal dringender dan schoolwerk.
Huisvesting en leefruimte
Bijna 77% van de kinderen en jongeren geeft aan dat er weinig eigen ruimte thuis aanwezig is. Het grootste deel van de bevraagden woont te klein en met te veel op een kleine oppervlakte. Op momenten waarin een (hele of gedeeltelijke) lockdown geldt, is dat extra zwaar. Ook het gebrek aan openbare speelpleinen en groene ruimtes weegt hard door. Ruim 61% van de bevraagde kinderen en jongeren bezit geen tuin. Zij zijn afhankelijk van het publieke domein als ze even een frisse neus willen halen of buiten willen spelen.
Meer dan de helft van de bevraagde kinderen en jongeren durft niet buiten te komen. Soms is dat omdat ze niet mogen van hun ouders of de instelling waar ze verblijven. De twee meest aangehaalde redenen zijn echter ingegeven door angst: om ziek te worden of om een boete te krijgen. Een aantal van deze kinderen en jongeren is sinds de coronamaatregelen van kracht werden het huis niet meer uit geweest. De mentale impact daarvan is immens. Sommige jeugdwelzijnswerkers proberen hen te overtuigen om toch samen een wandeling te maken.
Politie
Bijna 59% van de bevraagde kinderen en jongeren geeft aan angst te hebben voor een boete.
Kinderen en jongeren die opgroeien in maatschappelijk kwetsbare posities hebben enorm veel schrik van de monsterboetes (tot wel 250 euro) die al werden uitgedeeld. De betrokken gezinnen hebben het nu al financieel zwaar: een boete die zo hoog is, kunnen ze onmogelijk betalen. Jongeren voelen zich dan schuldig. Zij gaan op zoek naar allerlei mogelijkheden om aan die centen te geraken.
Ruim 30% van de bevraagde kinderen en jongeren geven aan dat ze bang zijn dat de politie hen op hun gedrag in de openbare ruimte zal aanspreken en voelt zich geviseerd door de politie die aanwezig is op straat. De mate waarin dat speelt bij kinderen en jongeren is afhankelijk van gemeente tot gemeente. Er is ook een verschil merkbaar tussen politieagenten onderling.
Familie
Ruim 58% van de kinderen en jongeren geeft aan dat ze merken dat hun ouders het financieel moeilijk hebben. Een groot deel van de jeugd die we bereiken, leeft sowieso al meer in armoede, al zijn zij zich daar niet altijd bewust van. De uitgaven van veel gezinnen zijn gestegen doordat alles veel duurder geworden is. Tegelijkertijd zijn hun inkomsten vaak gedaald omdat één of beide ouders in technische werkloosheid belandde(n).
55% van de kinderen en jongeren geeft aan dat hun ouders het mentaal moeilijk hebben. Er wordt meer ruzie gemaakt tijdens de coronacrisis. Iedereen zit immers de hele tijd verplicht thuis, in een krappe huisvesting. Reken daar de preteaching van de kinderen en jongeren bij en de slechte financiële situatie, en de impact op gezinnen wordt immens.
42% van de kinderen en jongeren geeft aan dat hun ouders het moeilijker hebben om hun emoties onder controle te houden. Geweld binnen de familie komt ook meer voor. 61% van de kinderen en jongeren geeft aan dat ze meer ruzie maken met hun broer of zus.
Welzijn & gezondheid
55% geeft uitdrukkelijk aan zich niet goed in zijn vel te voelen. 94% van de kinderen en jongeren geeft aan dat ze hun vriend(inn)en missen. Bijna 73% van de bevraagde kinderen en jongeren geeft aan dat ze school missen. Zij zouden graag weer wat meer structuur in hun leven willen en natuurlijk verlangen ze ernaar hun klasgenootjes opnieuw te zien.
67% van de kinderen en jongeren mist de jeugdwelzijnswerking. De meeste jeugdwelzijnswerkers bleven actief tijdens de coronamaatregelen, maar dan vanop afstand of online. Veel jongeren geven aan dat ze de groepsmomenten missen met hun eigen ‘peers’.
Jeugdwelzijnswerk
41% van jeugdwelzijnswerkers bereikt de helft of minder jongeren dan voorheen. Van die groep bereikt bovendien 29% minder dan een derde van de kinderen en jongeren.
Er is de voorbije maanden sterk ingezet op online jeugdwelzijnswerk, maar ook via de telefoon, sms, WhatsApp, stoepgesprekken, soms zelfs ook tot aan de huisdeur. Jeugdwelzijnswerkers hebben overuren geklopt om zoveel mogelijk kinderen en jongeren te bereiken en verder te helpen. Het online gedeelte zijn kinderen en jongeren moe. Zij missen vooral het fysieke contact. Stoepgesprekken, huisbezoeken, aanwezigheid in de wijk, het afgeven van speelpakketten aan huis: dàt maakt nu het verschil, maar de vraag naar zo’n werking en naar een groepsaanbod is enorm.
Conclusie
De resultaten bevestigen nog maar eens de moeilijke situatie van een hele groep kinderen en jongeren die nu vergeten wordt. Uit De Marge vzw trekt dan ook aan de alarmbel en vraagt met aandrang dat het beleid deze alarmsignalen oppikt. Er is een gebrek aan expertise over de noden van kinderen en jongeren die opgroeien in kwetsbare gezinnen. Deze kinderen vragen meer uitgekiende maatregelen dan ‘blijf in uw kot’. De coronamaatregelen zijn bikkelhard voor hen. Hun perspectief moet worden meegenomen in de exitstrategie en moet in het beleid voorop staan.
Heel wat zaken zijn niet nieuw, de coronamaatregelen hebben de situatie alleen scherp gesteld en zichtbaar gemaakt. Deze crisis heeft de grote bestaande ongelijkheid in de samenleving blootgelegd en vraagt ook structurele maatregelen op lange termijn. Veel oplossingen zitten in een structurele aanpak van onder meer armoedebestrijding, huisvesting, voldoende inkomen, toegankelijke hulpverlening, een ander politiebeleid, onderwijsongelijkheid.
Tot slot moet er werk worden gemaakt van veilige plekken voor kinderen en jongeren, waar ze zichzelf kunnen zijn, zoals het jeugdwelzijnswerk dat doet. Ieder kind heeft recht op een kwaliteitsvol leven.
Lees het volledige rapport hier.
[1] “Maatschappelijke kwetsbaarheid” is het risico om in contact met maatschappelijke instellingen vooral, en telkens opnieuw, de negatieve aspecten (controle, sancties) te ondergaan en minder te genieten van het positieve aanbod (Vettenburg, 1989).
[2] Uit De Marge vzw is het Vlaams steunpunt voor jeugdbeleid en jeugdwerk met kinderen en jongeren in een maatschappelijk kwetsbare situatie. Uit De Marge vzw bereikt samen met meer dan 80 lidorganisaties in Vlaanderen en Brussel een grote groep kinderen en jongeren die in maatschappelijk kwetsbare situaties opgroeien.