En wat als wij als professoren nu eens iets deden voor de meest kwetsbare slachtoffers van de coronacrisis? Professor Lieven Bervoets van het Departement Biologie en historicus professor Marnix Beyen kregen onafhankelijk van elkaar hetzelfde idee. De solidariteitsactie 1000 x 1000 leverde 700 000 euro op, naast ruim 1200 handtekeningen voor een oproep tot meer sociale rechtvaardigheid.
Niet alleen het coronavirus maar ook de economische kaalslag die erop volgde, trof ons land op een ongelijke manier. De gedachte liet Marnix Beyen vorig voorjaar niet los. “Met een inkomen dat op geen enkel moment in gevaar kwam, zaten wij als zelfstandig academisch personeel in een luxepositie. Ik dacht aan een solidariteitsactie ten voordele van de mensen die het wel kwaad hebben. Die mocht voor mij zelfs een structureel karakter hebben. Waarom bijvoorbeeld niet voor de duur van de pandemie elke maand een klein deel van ons loon afstaan? Ik stuurde een mail naar onze rector in die zin.” Een tijd later kreeg hij een mail terug. Misschien kon hij contact opnemen met Lieven Bervoets, die de rector dezelfde boodschap had gestuurd.
De twee kenden elkaar niet, maar sloegen de handen in elkaar. “We spraken collega’s aan van binnen en buiten onze universiteit en kregen zo een groepje van zestien academici bijeen van alle Vlaamse universiteiten. Onder hen historicus professor Bruno De Wever van UGent en professor Bea Cantillon, sociologe aan onze universiteit en expert in sociale ongelijkheid. Professor Bruno Blondé, ook historicus, nam de coördinatie van de actie op zich”, vertelt Lieven Bervoets.
Not the usual suspects
Ze waren het er al gauw over eens dat ze tegelijk een solidariteitsactie én een oproep tot verandering wilden lanceren. Daarmee wilden ze enerzijds een duidelijk signaal geven, maar anderzijds ook aansturen op structurele hervormingen die zouden leiden tot een sociale herverdeling: een nieuw sociaal contract. “Ik juichte de actie toe, al was het maar omdat ze voor een keertje niet van the usual suspects kwam”, blikt Bea Cantillon terug. “Niet de sociale wetenschappers, maar collega’s van andere faculteiten namen het voortouw. Maar tegelijk was ik bezorgd dat we een verkeerd signaal zouden geven. De huidige problemen van armoede en sociale ongelijkheid zijn de verantwoordelijkheid van de hele samenleving en los je niet op met een liefdadigheidsactie. Maar ik denk dat we de boodschap genuanceerd hebben gebracht. De donatie is een symbool voor onze bredere vraag naar collectieve actie.”
De academici pleiten in hun oproep voor een nieuw maatschappelijk contract met als pijlers onder meer een rechtvaardiger verdeling van middelen en lasten, evenwichtiger belastingen op loon en vermogen en kansen scheppen voor mensen die moeilijk meekunnen in de kenniseconomie. Daarnaast is er een verregaand, maar sociaal rechtvaardig klimaatbeleid nodig, evenals een correcte verdeling van de vergrijzingskost, die niet al het gewicht op de schouders van de jonge generaties legt.
“Ons huidige sociale contract dateert uit 1944 en is al decennia aan het wankelen”, zegt Bea Cantillon. “Zo zijn er door het wegvallen van de oude industriële productiewijzen almaar minder jobs voor laaggeschoolden, om een voorbeeld te noemen. En het armoedeprobleem is nooit opgelost geraakt. Nu de coronacrisis al die ongelijkheden uitvergroot, staan we als maatschappij voor een gigantische opdracht. We gaan jaren inspanningen moeten leveren. Dat vraagt om een nieuw gemeenschappelijk kompas.”
Wie doet mee?
De grootste gok was de oproep aan collega-academici om 1000 euro te storten. Het idee was om duizend mensen daartoe bereid te vinden en zo 1 miljoen euro bijeen te krijgen, bedoeld om kinderen en jongeren betere kansen te geven. Vandaar de naam 1000 x 1000. Concreet gaat het ingezamelde geld naar drie projecten van de Koning Boudewijnstichting. Het Kinderarmoedefonds ondersteunt projecten die uitsluiting van heel jonge kinderen en hun gezinnen willen tegengaan, Boost helpt getalenteerde jongeren om een betere toekomst uit te bouwen en ‘Kleine Kinderen, Grote Kansen’ leert toekomstige leerkrachten om beter om te gaan met kansarmoede en uitsluiting.
Het magische getal van 1 miljoen euro werd nog niet bereikt. Maar met 550 collega’s die 1000 euro schonken en daarnaast honderden mensen die een kleinere donatie deden, kunnen ze van een groot succes spreken. Marnix Beyen: “We hebben in minder dan vier maanden 700 000 euro ingezameld, wat volgens de Koning Boudewijnstichting toch uitzonderlijk is. Daar zitten ook veel donaties van niet-professoren bij, zowel andere academici, personeel en studenten van onze universiteit als mensen van buitenaf. Ook met de meer dan 1200 handtekeningen zijn we heel blij.” De actie kreeg in heel Vlaanderen en zelfs daarbuiten weerklank en werd door alle Vlaamse rectoren ondertekend. Onze universiteit nam het voortouw in het initiatief. “De rector stuurde de oproep onder eigen naam naar zijn netwerk en ook van de communicatiedienst kregen we veel steun. Dat gaf ons wind in de zeilen”, zegt Lieven Bervoets.
“Gevoel dat er iets niet klopte”
Een van de collega’s die enthousiast de actie steunden, was professor Veerle Fraeters van het Ruusbroecgenootschap. “Ook ik had in het voorjaar het gevoel dat er iets niet klopte. Net als veel collega’s zag ik mijn spaargeld aangroeien, doordat mijn wedde gewoon bleef doorlopen en er tegelijk niet veel te consumeren viel. En dat terwijl anderen het zo moeilijk hadden. Dat botste met mijn geweten en ik heb die extra’s dan ook aan een goed doel geschonken. Ik vond het vreemd dat er in de media niet meer aandacht was voor dat aspect van de crisis. En toen kwam die 1000 x 1000-oproep. Een fantastisch initiatief waarbij ik echt vreugde voelde.”
Veerle Fraeters gaf gevolg aan de oproep en bracht de actie onder de aandacht van collega’s. Ook zij houdt niet van het woord liefdadigheid, maar hecht des te meer belang aan solidariteit. “Crisistijden als deze vragen om uitzonderlijke acties. Bovendien denk ik dat we in de toekomst opnieuw naar dit soort onderlinge solidariteit moeten evolueren, waarbij de meest geprivilegieerde groepen niet alleen hun eigen familie, maar ook mensen uit hun omgeving en het eigen werkveld helpen. Ook daarom vind ik dit zo’n mooi initiatief: als onderwijsinstantie steunen we de ontwikkeling en opleiding van kwetsbare kinderen en jongeren. Heel belangrijk is ook dat dit een publieke actie is: als we ooit een nieuwe sociale orde willen creëren, moet er immers meer transparantie komen. Dan moeten we hardop durven zeggen: wij hebben genoeg en kunnen in moeilijke tijden delen met anderen die het minder goed hebben.”
Lieven Bervoets 
Marnix Beyen
Online slotcongres
De actie wordt afgesloten met een online congres op 3 februari, waarop onder anderen professor Bea Cantillon, professor Ides Nicaise van de KU Leuven en professor Koen Schoors van de UGent komen spreken. Evenals minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid Frank Vandenbroucke – een van de eerste ondertekenaars van de actie -, die de handtekeningen in ontvangst zal nemen. Ook komt er een kort debat onder leiding van Bart Eeckhout, hoofdredacteur van De Morgen. “We zien dit niet als een feestelijke slotshow, maar als het doorgeven van het estafettestokje”, aldus Marnix Beyen. “Als academici hebben wij een voorzet gegeven en nagedacht over de richting die we uit moeten. Maar wij zijn geen politici. De concrete uitwerking van dit verhaal laten we aan het beleid over.”
De actie steunen of ondertekenen kan nog altijd, via www.1000×1000.be.
Info en inschrijving congres kan hier.