- Alice van Stam over Rosalie Worst
Over de songteksten van een Antwerpse marktzangeres uit de negentiende eeuw, de impact van liedjes waarin je jezelf kan herkennen, en het hedendaagse gender-onevenwicht in de muziekindustrie.
Wat doet muziek met je, als de woorden je raken op een persoonlijk niveau? Stel je voor dat je leeft in een wereld, waar bijna alle muziek die je hoort geschreven is door mensen die helemaal niets met jou gemeen hebben. Alle liedjes die je hoort zijn vunzig, vuil en plat, of gaan juist over politieke onderwerpen waar jij je helemáál niet mee bezig houdt. Maar dan loop je op een mooie dag over de markt en hoor je een vrouw zingen over dingen die voor jou herkenbaar zijn. Over hoe het is om in een maatschappij te wonen waarin mannen meer te zeggen hebben, en meer kansen krijgen dan jij. Over hoe er van ons verwacht wordt dat we niet één maar meerdere baby’s in ons eentje opvoeden, want laten we eerlijk zijn: die mannen helpen niet mee. Over hoe we dan eindelijk een dag lekker in het zonnetje kunnen genieten, tot er weer een man je ongevraagd aanspreekt omdat hij zo nodig een vrouwtje moet versieren.
Klinkt herkenbaar? Dit zijn allemaal voorbeelden van songteksten uit de negentiende eeuw, verzameld en op liedbladen gepubliceerd door de Antwerpse Rosalia Worst.
Gelukkig zijn er wel dingen veranderd, zo hebben vrouwen nu meer rechten dan toen, en zijn veel vaders gelukkig meer betrokken bij het opvoeden van hun kinderen. Maar lastig gevallen worden door mannen, non-consensuele seks, en de ‘verrassing over 9 maanden’ roepen helaas bij veel hedendaagse vrouwen eigen herinneringen en gevoelens op. Dat is wat muziek met je kan doen, ook 145 jaar na de publicatie van de teksten.
Veel is er niet bekend over Rosalia Worst, buiten haar adres in Antwerpen en het feit dat ze de opdrachtgever en verspreider was van drieliedbladen, met op elk blad meerdere liedjes. Hoogstwaarschijnlijk zong zij de liedjes op de markt, en verkocht zij de liedbladen om geld te verdienen, zoals bij veel marktzangers het geval was.
Uit de collecties straatliederen van België en Nederland blijkt dat er vaak over dezelfde onderwerpen gezongen werd. Bij de meest voorkomende onderwerpen zijn sensatieliederen over rampen, moorden, oorlogen en vreemde gebeurtenissen. Rosalia Worst publiceerde enkele teksten over Napoleon en het leven van soldaten in de oorlog, die met een stevig muziekje eronder waarschijnlijk echt sensationeel waren. Een ander populair thema was het bedellied over het leven op straat. Vergelijkbaar in sfeer zijn de teksten van Rosalia Worst over het overleven van een strenge winter met een pasgeboren kindje, dat helaas de lente niet haalt.
Aan liefdesliedjes was zeker geen gebrek, al zijn er grote verschillen tussen de manieren waarop over liefde werd gezongen. De fysieke liefde, zowel een omarming als seks, wordt in meerdere van de liedjes bezongen. Maar hoe lief ‘Wat kan uwe liefde mij het hartje bekoren, wat zijt gij schoon als gij mij tegen lacht’ in Het Kusje ook is, de meeste teksten zijn helaas een stuk minder zoet, en een stuk explicieter. In Het Lanteerentje steekt een jongeman zijn kaars in de ‘lantaarn’ van een jonge vrouw. ‘Wij zuchte van vreugde en gaaf geen geluid, mijn keerske drupte en kwam er weer uit.’ […] ‘maar na 9 maanden kwam ons een geschenk’. Laten we in ieder geval hopen dat het ‘geschenk’ uit dit liedje door beide ouders liefdevol werd opgevoed, en niet zoals het kindje in Precies zijn papa, wiens vader nooit naar hem omkeek, maar die toen hij eenmaal groot was en dronken werd precies op zijn papa leek. Andere populaire soort liedjes waren de ‘kolderieke’ liederen over platte en ongepaste onderwerpen, en amusementsliederen over (onschuldige) goede dingen in het leven.
Op de liedbladen van Rosalia Worst zijn ook christelijke liedjes te vinden, bijvoorbeeld over het leven van heiligen zoals Liedeken van de heilige maagd en martelares Barbara.
Doordat de marktzangers en zangeressen zo veel verschillende thema’s bezongen en op liedbladen verkochten, was er voor iedereen wel wat interessants te horen of te lezen. Zo konden mensen genieten van een leuk deuntje, en ondertussen bijleren over het ‘nieuws’ of over hun geloof.
De melodieën werden zelden aangegeven op de liedbladen, maar vaak werden de liedjes gezongen op bestaande melodieën die iedereen al kende, net zoals iedereen vandaag Altijd is Kortjakje ziek, Schaapje, schaapje heb je witte wol en het alfabetliedje kan meezingen. Veel van die melodieën werden zelfs internationaal verspreid omdat ze steeds hergebruikt werden met teksten in andere talen.
Vandaag de dag is er zo veel muziek (gratis online) te ontdekken dat iedereen zich wel ergens in zal kunnen herkennen. Maar ook nu nog zijn vrouwen en non-binaire mensen enorm ondervertegenwoordigd in de muziekindustrie. Slechts 12% van de 1000 populairste nummers op Spotify van de afgelopen tien jaar werd door vrouwen geschreven. In sommige genres is het haast onmogelijk om muziek te vinden waaraan vrouwen hebben meegewerkt.
Door haar teksten gaf Rosalia Worst een stem aan alle vrouwen die zichzelf herkenden in de situaties waarover zij zong. Ze zijn grappig, verdrietig, ranzig en mooi, en het is een verademing om via deze teksten een onderbelichte kant van de geschiedenis te ervaren. Nu we meer kansen krijgen om onze stemmen te laten horen hoop ik dat meer vrouwen en non-binaire mensen het aandurven om hun verhaal te delen op muziek, en dat men in de toekomst niet meer zo versteld staat van ‘een vrouw met een mening’. Want een mening hebben we allemaal, en het wordt tijd dat die net zo hoorbaar is als die van de mannelijke helft van de wereldbevolking.