- Liesbeth Florkin over Marie Xavier des Anges
Toen Britney Spears haar officiële autobiografie ‘The Woman in Me’ uitbracht, werden meteen ook vragen gesteld over het auteurschap ervan. Dergelijke vragen horen we wel vaker bij celebrity memoirs of autobiografieën van vrouwelijke beroemdheden, zeker als beroep gedaan wordt op een ghostwriter. Maar eigenlijk zeggen deze vragen vooral iets over het beeld dat de maatschappij heeft van deze vrouwelijke sterren. Als we al twijfels hebben of Britney Spears wel de auteur is van haar eigen leven, dan zijn die twijfels er zeker ook over het auteurschap van haar autobiografie?
Vragen over vrouwelijk auteurschap zijn geen recent fenomeen, maar zien we in de geschiedenis wel vaker opduiken wanneer vrouwen hun eigen levensverhaal op papier zetten.
Het verhaal van Catherine Burton
Ook de Engelse Catherine Burton schreef in de vroegmoderne tijd een autobiografie. Zij werd in 1668 geboren in Suffolk en werd op 19-jarige leeftijd ernstig ziek. Toen ze na zes jaar ziekte tegen alle verwachtingen in genas, schreef ze haar miraculeuze genezing toe aan de heilige Franciscus Xaverius.
In 1693 trad Catherine Burton in in het klooster van de Engelse Karmelietessen in Antwerpen, waarbij ze de kloosternaam Mary Xaveria of the Angels kreeg. Tijdens haar eerste jaar als ‘souprieure’ (onderpriorin) verscheen de heilige Franciscus Xaverius aan haar. Hij droeg haar op om haar levensverhaal neer te schrijven, en zo geschiedde. Ze schopte het uiteindelijk tot priorin en overleed in 1714 op 46-jarige leeftijd.
Haar verhaal kunnen we lezen in het handschrift ‘La vie de la vénérable Mère Marie Xavier des Anges, Prieure des Carmelites angloises d’Anvers, écrite par elle-même’ uit 1739, dat zich momenteel in de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience bevindt.
Vragen over auteurschap
Als we door het handschrift bladeren, zien we naast de schrijfsels van Catherine Burton zelf ook een aantal redactionele toevoegingen, zoals hoofdstukken, titels en opmerkingen. Daarnaast werd de zelfgeschreven tekst aangevuld met een inleiding en een bijlage met informatie over de ontbrekende levensjaren.
Maar de voornaamste reden voor vragen over auteurschap lezen we in het relaas van de schrijfster zelf over hoe haar levensverhaal tot stand kwam. In het eerste hoofdstuk vertelt ze hoe ze na het krijgen van haar opdracht aan zichzelf begon te twijfelen. Zij had toch niet de tijd en al zeker niet het talent om die opdracht tot een goed einde te brengen? In de hoop vrijgesteld te worden van haar taak, ging ze te rade bij de directeur van het klooster. Maar die bevestigde de opdracht die Franciscus Xaverius haar had gegeven. Dankzij de strikte begeleiding door opeenvolgende directeurs en het nauwgezet opvolgen van hun instructies slaagde ze er in haar taak te voltooien. Maar in welke mate was het eindresultaat dan nog echt afkomstig van de hand en uit de geest van Catherine Burton?
Klopt dat zelfgeschetste beeld wel?
Het beeld van de bescheiden kloosterlinge die zich liet manipuleren door mannelijke directeurs lijkt niet overeen te stemmen met de functie die Catherine Burton in het klooster bekleedde. Bovendien was ze een belezen vrouw, zoals ze zelf in het handschrift vermeldt. Ze was bekend met de spirituele geschriften van Catharina van Siena, één van de beroemdste mystici van de Rooms-Katholieke Kerk, en van Theresia van Avila, die de orde van de karmelietessen stichtte. Onder invloed van deze laatste was zelf-schrijven een ingeburgerde discipline in de kloosters van de Engelse Karmelietessen, als onderdeel van de zoektocht naar spirituele identiteit en verlichting (en niet iets dat door externen werd opgelegd).
Waarom dan zelftwijfel?
De zelftwijfel en daaropvolgende inbreng van mannelijke directeurs kan gezien worden als een manier om de opdracht en (redactionele) macht over de tekst in handen van een mannelijke autoriteit te leggen. In de periode waarin het levensverhaal tot stand kwam, waren er immers spanningen in de kerk over de rol van mannelijke en vrouwelijke geestelijken, waardoor met argwaan werd gekeken naar vrouwelijke spirituele teksten. Door de macht bij een man te leggen – een techniek die al in de middeleeuwen werd toegepast – probeerden vrouwelijke auteurs hun geschriften te legitimeren.
Als we verder kijken, zien we bovendien dat het zelfgeschreven levensverhaal van Mary Xaveria of the Angels werd gebundeld in opdracht van een vrouw. Toen in 1716 het ongeschonden lichaam van Mary Margaret of the Angels werd ontdekt in de crypte van het klooster, nam de toenmalige priorin Mary Frances of St Teresa het narratief in eigen handen. Zij liet de verhalen van het klooster bundelen in annalen opdat ‘that what we found and knew of might not be forever lost’.
Auteur of marionet?
Stellen dat Catharine Burton slechts een marionet was van haar mannelijke directeurs doet haar duidelijk tekort. Zij was niet zomaar een volgzame kloosterlinge. Als Mary Xaveria of the Angels schopte ze het tot priorin in het klooster van de Engelse Karmelietessen in Antwerpen. We mogen dan ook aannemen dat zij in grote mate zelf besliste haar levensverhaal te schrijven, net zoals ze in haar laatste jaren – toen ze het als priorin te druk had – zelf besliste niet meer te schrijven.
Het verhaal over de totstandkoming van het handschrift zegt dan ook minder over het auteurschap dan over de toenmalige maatschappelijke context, waarin vrouwelijke schrijfsters zich via mannen moesten verantwoorden om hun eigen levensverhaal te schrijven.
… en Britney?
Hedendaagse vrouwelijke beroemdheden komen dan wel uit een wereld die erg verschilt van die van vroegmoderne religieuze schrijfsters, toch zijn er een aantal opmerkelijke gelijkenissen wanneer ze hun eigen levensverhaal vertellen. Zo krijgen celebrities vandaag nog steeds te kampen met gender-gerelateerde vooroordelen en vragen over auteurschap.
Maar net als bij de religieuze schrijfsters doen we deze vrouwen tekort als we hen enkel zien als marionetten van managers en agenten. In tijden waarin hun persoonlijke leven meer en meer online te grabbel gegooid wordt, kunnen beroemdheden via de celebrity memoir het narratief weer in eigen handen nemen. En ongeacht of er ook andere stemmen te horen zijn in het eindresultaat, komt ook de celebrity memoir niet tot stand zonder initiatief van de celebrity zelf.