Professor Kris Van den Broeck schreef het al: de coronacrisis heeft een enorme impact op het mentaal welzijn van de bevolking. Vooral de meest kwetsbaren onder ons verdienen extra zorg en aandacht. Huisarts en doctorandus Bert Leysen licht toe.
Vraag wat je kan doen voor je buur
Iedereen kent wel deze quote van president Kennedy: ‘Ask not what your country can do for you, ask what you can do for your country.’ Vanaf het begin van de lockdownmaatregelen startten veel Belgen spontaan initiatieven om anderen te helpen, vooral hun naaste buren. Zorgverleners krijgen heel wat morele steun, maar ook andere mensen die de wereld doen draaien: buschauffeurs, voedingswinkels, vuilnisophalers etc.
In veel Belgische straten wordt er dagelijks om 20 uur geapplaudiseerd voor de zorgverleners. Een van mijn patiënten startte een WhatsAppgroep, om de oudere buren te helpen met hun praktische noden. En nog belangrijker: om een gedeeld gevoel te creëren dat ze erbij horen, bij deze groep van buren. Waar al wijkcomités bestonden voor straatfeesten, werden deze buurtgroepen vaak omgebouwd tot lokale hulpbrigades.
Mensen begonnen nog voor het officiële advies van de overheid zelf mondmaskers te maken, er worden boodschappen gehaald voor de buren… Zelfs de bedrijfswereld steekt een tandje bij: brouwers geven alcohol aan apothekers om er ontsmettingsalcohol van te maken, en heel wat firma’s schakelden over op de productie van persoonlijk beschermingsmateriaal.
Dit zijn prachtige inspanningen, maar wel stuk voor stuk spontane initiatieven. De meest kwetsbaren in onze samenleving kunnen niet terugvallen op dergelijke sociale relaties. Sociale contacten hebben een sterke preventieve waarde, en verdienen daarom een plaats in gezondheidspromotie.
Impact van (het gebrek aan) sociale cohesie op de gezondheid
Julianne Holt-Lunstad maakte er haar levensmissie van om de gezondheidseffecten van sociale isolatie en sociale cohesie op lange termijn te onderzoeken. In 2018, dus lang voor de coronacrisis, schreef ze dat we een eenzaamheidsepidemie doormaken. Ze leidde twee grote studies (meta-analyses) die bewijzen verzamelden van veel soortgelijk onderzoek rond de impact van eenzaamheid op de gezondheid.
- De eerste meta-analyse toonde dat een betere sociale verbinding geassocieerd is met een 50% minder groot risico op een vroegtijdige dood.
- De tweede meta-analyse onderzocht tekorten in sociale verbinding. Samengevoegd bewijsmateriaal van 70 onafhankelijke studies met in totaal meer dan 3,4 miljoen deelnemers toont dat elke risicofactor (sociale isolatie, eenzaamheid, alleen wonen) een significant en equivalent effect heeft op het risico om te sterven, en dat deze risico’s steeds groter zijn dan het sterfrisico geassocieerd met obesitas.
Het is duidelijk: sociale cohesie is van levensbelang en zou van bovenaf gestimuleerd moeten worden.
Compassionate communities
Een beweging die de sociale cohesie tracht te ondersteunen, is de Compassionate Communities-beweging. Deze werd gestart door professor Allan Kellehear (University of Bradford), initieel als antwoord op de overmedicalisering van de levenseindezorg.
Zorgen voor stervende mensen is in essentie een sociaal gebeuren. De manier waarop dokters en paramedici nu tijdens deze coronacrisis geacht worden om levenseindezorg op een andere manier vorm te geven, is niet hoe we als mens zouden moeten omgaan met dood, verlies en rouw.
Het concept van Compassionate Communities daagt ons uit om na te denken over de draagkracht en veerkracht van een gemeenschap. In een ‘meelevende gemeenschap’ heeft elke sociale groepering (scholen, bedrijven, religieuze groepen, hobbygroepen, sportclubs…) een eigen beleid om het vertrouwen bij de mensen te verhogen dat ze elkaars rouw kunnen dragen, zowel emotioneel (luisteren) als praktisch (concrete hulp bieden).
Aanvulling op sociaal werk
Compassionate Communities nemen niet de plaats in van sociaal werk. Ze hebben drie componenten die er aanvullend op werken.
1. Door de steunende netwerken van familie, vrienden en buren optimaal aan te spreken, bouwen mensen aan zorg en verbondenheid, liefde en humor, terwijl ze samen kameraadschap en waarden delen. Sommige van de taken die zo worden opgenomen, hebben te maken met zorg, andere met het gevoel bij de lokale gemeenschap te horen.
2. Bouwen aan netwerken van steun voor routinezaken in het leven: boodschappen doen, koken, kuisen, tuinonderhoud, huisdierzorg, vervoer etc.
3. Verbinden met gemeenschapsactiviteiten, zoals een zangkoor, wandelclubs, praatcafés en andere groepen waar mensen elkaar kunnen ontmoeten, vriendschap kunnen ontwikkelen en over het leven kunnen vertellen.
De derde component is nu, met de socialdistancingmaatregel, minder aan de orde, maar we zien dat er tijdens deze coronacrisis wel sterk wordt ingezet op netwerking.
Belgische initiatieven
Behalve privé-initiatieven heeft de coronacrisis ook lokale besturen aangezet tot initiatieven die lijken op de ‘compassionate communities’. In Vlaanderen zijn veel lokale besturen in zee gegaan met Give a day / Impact days, een platform om vrijwilligers te matchen met mensen die een zorgnood hebben. Dit heeft geleid tot subwebsites als #Antwerpenhelpt of #Ransthelpt.
Al wat helpt om sociale cohesie te ondersteunen, maar ook praktische hulp (voeding, zeep…) is welkom, want de professionele hulp kan momenteel niet alle grote noden verhelpen.
Informele zorg na de coronacrisis
Wetende dat sociale isolatie nefast is voor de gezondheid en dat sociale actie leidt tot levensechte voordelen, blijven lokale besturen hopelijk ook na de coronacrisis dergelijke informele zorgpraktijken stimuleren. Namelijk, ook na de coronapandemie moet de stille eenzaamheidspandemie verder aangepakt worden.