Hoewel de meeste Belgen de coronamaatregelen goed opvolgen, zijn er ook mensen die tegendraads reageren. Ze gingen net voor de lockdown nog een laatste keer op café, bezochten een lockdownparty of gaan langs bij vrienden zonder afstand te bewaren. Waarom vertonen zij dit gedrag, en hoe kunnen we hierop anticiperen? En welke communicatie kan helpen om de opgelegde maatregelen te blijven volhouden? Simone Krouwer reikt de nodige handvaten aan.
Vanwaar die weerspannigheid?
Er zijn verschillende redenen waarom mensen tegendraads kunnen reageren op de coronamaatregelen, ook al zijn die van levensbelang. Allereerst stelt de reactance theory van Jack Brehm dat mensen van nature de neiging hebben om defensief te reageren zodra ze het gevoel hebben dat ze een bepaalde richting opgestuurd worden. We worden immers niet graag in onze vrijheid beperkt.
Een andere reden voor tegendraadsheid kan ‘onrealistisch optimisme’ zijn, waarbij mensen het risico van het niet navolgen van de maatregelen (te) laag inschatten. Hun redenering: ‘het virus is meestal niet schadelijker dan een griepje’ of ‘ik word niet snel ziek’.
Hoe prikkel je niet-gemotiveerde mensen?
Gelukkig zijn er manieren om dankzij goede, duidelijke communicatie weerstand tegen de maatregelen en onrealistisch optimisme te verminderen.
1. Toon dat het gewenste gedrag de nieuwe sociale norm is
Mensen zijn gevoelig voor sociale normen: datgene waarvan ze denken dat hun sociale omgeving doet, en goedkeurt of afkeurt. Het is dus aangewezen om in de communicatie te focussen op hoe het gewenste gedrag de nieuwe groepsnorm is geworden, bijvoorbeeld met de mededeling: ‘we blijven allemaal thuis’.
Influencers kunnen een voorbeeldrol innemen door op sociale media te delen hoe ze zich aan de maatregelen houden, en te benadrukken dat het oude, ongewenste gedrag de uitzondering is. Nog een stapje verder kunnen zij ongewenst gedrag publiekelijk afkeuren.
2. Creëer een groepsgevoel en benadruk het collectieve belang
Sociale normen werken beter wanneer mensen zich volwaardig onderdeel voelen van het grotere collectief. Bovendien zijn mensen die het belang van de maatregelen voor zichzelf niet inzien, soms wel geneigd om de maatregelen te volgen als het duidelijk is hoe ze anderen met hun fout gedrag in gevaar brengen.
Zo toonde een studie van The National Center for Biotechnology Information (uitgevoerd vóór het coronavirus uitbrak) dat medewerkers van een ziekenhuis niet altijd hun handen wasten. Zodra de communicatie was gericht op de veiligheid van patiënten (handen wassen zorgt ervoor dat patiënten minder snel ziektes oplopen) in plaats van op henzelf (handen wassen zorgt ervoor dat jij niet ziek wordt) wasten de medewerkers vaker hun handen.
3. Onrealistisch optimistische mensen overtuigen
Wat kunnen we zeggen tegen mensen die het coronavirus afdoen als een griepje en de risico’s voor zichzelf en anderen niet serieus nemen?
Allereerst helpt het om cijfers en informatie te geven over de effecten van onaangepast gedrag. Een tweede strategie is om voorafgaand aan de boodschappen over de risico’s en maatregelen mensen te triggeren om na te denken over de belangrijkste personen of dingen in hun leven, of over een moment dat ze iemand anders hebben geholpen. Bij deze gedachten stilstaan, kan helpen om mensen vatbaarder te maken voor informatie over de risico’s en de maatregelen, voor henzelf en hun omgeving.
En nu volhouden!
Gelukkig volgt de grote meerderheid van de Belgen de coronamaatregelen goed op. Interessant wordt het op de lange termijn, nu België langzaam uit de lockdown komt. Blijven we ons aan de regels houden? Of worden we langzamerhand toch iets losser in het volgen ervan?
De volgende drie communicatie- en gedragsinterventies kunnen bijdragen aan het volhouden van de beschermende maatregelen.
1. Gebruik nudges en keuzearchitectuur bij het (her)inrichten van werk-, reis- en leefomgevingen
De meeste van onze gedragingen verlopen onbewust. Daardoor kan het gebeuren dat we, zodra we terug naar kantoor gaan, automatisch terugvallen in ons ‘oude’ gedrag, ondanks het voornemen om vaak onze handen te wassen, afstand te houden en ons gezicht niet aan te raken. Het inzetten van zogenoemde nudges kan helpen om dit te voorkomen.
‘Nudges’ zijn – letterlijk vertaald – ‘kleine duwtjes’ die bepaald gewenst gedrag aanmoedigen, of ongewenst gedrag ontmoedigen.
Een studie wees uit dat wanneer je het wassen van handen ‘zichtbaar voor anderen’ maakt, mensen twee keer zo vaak hun handen wassen. Onderzoek suggereert dat dit zelfs kan door middel van het ophangen van een paar ogen boven een wastafel of zeepdispenser.
Een ander voorbeeld van een visuele nudge is het plaatsen van voetstappen en handafdrukken op de vloeren en muren. Deze aanduidingen leiden naar punten waar je je handen kan ontsmetten.
Verder is het belangrijk dat we het ‘nieuwe’ gedrag zo eenvoudig mogelijk maken. Verspreid daarom op zoveel mogelijk plekken tissues en handreinigingsmiddel, bij voorkeur in een opvallende kleur. Bedrijven kunnen ook aan werknemers vragen om zich in te schrijven, of zelfs een motivatie te geven wanneer ze wél naar het werk komen. Door het ongewenste gedrag – te vaak en onnodig naar het werk gaan – lastiger te maken, kun je onnodige verplaatsingen beperken.
2. Maak de negatieve scenario’s expliciet
Als we straks weer vaker buitenkomen en de epidemie meer onder controle geraakt, is het mogelijk dat diegenen die nu nog de maatregelen trouw volgen, dat steeds minder zullen doen en te optimistisch zullen worden.
Het is belangrijk dat experts de risico’s blijven benadrukken. Zogenoemde ‘fear appeals’ – boodschappen die gevoelens van angst of dreiging oproepen – kunnen helpen en ervoor zorgen dat mensen niet te lichtzinnig met de maatregelen omgaan.
Belangrijk is wel dat ze het gevoel krijgen dat ze met hun individuele gedrag echt invloed kunnen hebben op het verminderen van de risico’s. Dat noemen we ‘zelf-effectiviteit’. Als we daardoor op lange termijn de effectiviteit van de interventies nog beter kunnen aantonen, kan dat het gevoel van zelf-effectiviteit verder verhogen.
3. ‘Het is lastig, maar we komen hier samen doorheen’: toon empathie en benadruk hoe we als groep door de crisis heen komen
Het coronavirus en de bijhorende maatregelen hebben op iedereen invloed, en kunnen gevoelens van frustratie en machteloosheid oproepen: ‘Waarom mag net mijn bedrijf niet open?’ of ‘Waarom mag ik nog altijd niet mijn sport beoefenen, terwijl die andere sport wél toegestaan is?’. Het vasthouden van het groepsgevoel en het collectief uitvoeren van acties kunnen de sleutel zijn tot het volhouden van de maatregelen.
Toch is het ook belangrijk stil te staan bij (negatieve) individuele gevoelens. Verschillende onderzoeken in de context van ander gezondheidsrisicogedrag toonden dat meer empathische berichtgeving, met persoonlijke verhalen, net zo effectief of zelfs effectiever kan zijn dan louter het benadrukken van de risico’s. Beleidsmakers en de media moeten daarom niet vergeten om, naast het bieden van heldere en objectieve informatie, ook stil te staan bij en empathie te tonen voor (negatieve) individuele gevoelens.
Natuurlijk kunnen we met communicatie en gedragsinterventies niet alle overtredingen van de maatregelen voorkomen. Handhaving zal nodig blijven, maar het zou toch mooi zijn als we dankzij de juiste interventies dit zo min mogelijk hoeven toe te passen en samen gemotiveerd blijven om optimaal door de coronacrisis te komen.
Meer weten over communicatie- en gedragsinterventies rondom corona? Het ESRI bundelde een aantal nuttige inzichten in een (working) paper, die voor iedereen toegankelijk is.