Wetenschapscommunicatie: kwestie van een beetje hocus pocus?

Geïnterviewd worden door VTM en VRT, events organiseren met goochelaars of live in de game Red Dead Redemption complexe concepten uitleggen? Het lijkt voor de onderzoekers van B-magic wel een koud kunstje. Wetenschapscommunicator van het project, Julie De Smedt, vertelt hoe B-magic de communicatie met niet-academici aanpakt. En komt er wat hocus pocus aan te pas? Het is maar hoe je het bekijkt.

B-magic, een multidisciplinair consortium, onderzoekt de rol die de toverlantaarn als visueel massamedium speelde in België. Vooral in de negentiende eeuw was dit medium in trek. Hoe geven we de toverlantaarn opnieuw de aandacht die ze verdient, net zoals toen het geval was? Aan de hand van vier best practices neem ik jullie mee achter de coulissen. Zo pakken wij de communicatie voor B-magic aan:

1. “Communicatie is belangrijk”

Voor de onderzoekers van het consortium staat wetenschapscommunicatie hoog op de prioriteitenlijst. Het is niet iets dat pas gebeurt als er tijd over is, of als het onderzoek afgerond is. Neen, vanaf de start van B-magic was het duidelijk: “de toverlantaarn was in de negentiende eeuw hét communicatiemiddel bij uitstek, ook om wetenschappelijke kennis over te brengen. Wij gaan dat verhaal brengen aan een breed publiek.” Sterk inzetten op communicatie was dus vanzelfsprekend.

Coördinator van het project prof. Kurt Vanhoutte besliste met zijn team om specifiek voor communicatie te investeren in mensen, tijd en middelen. Zo zijn ikzelf en Elisa Seghers deeltijds aangenomen om de interne en externe communicatie te verzorgen. Het is een groot consortium met acht verschillende onderzoeksgroepen verbonden aan vijf universiteiten en een kunsthogeschool. Dat vraagt dus om goede communicatie. Elisa staat in voor de dagelijkse interne communicatie, organisatie van events, update van de communicatiekanalen en redactie van de teksten. De strategie op langere termijn en de PR ligt dan eerder in mijn handen. Die tandem werkt én de investering rendeert.

2. Een visie en een communicatiestrategie helpen.

Herken je dit? Je mailbox loopt vol met vragen zoals: “Kan je een lezing komen geven?”, “Mag ik je interviewen?”, “Die expo die jullie daar deden, kunnen jullie dat ook bij ons doen?”. Op alles ja antwoorden is onmogelijk, want er moet ook nog onderzoek gebeuren. Bij B-magic zaten we vaak met een dilemma: op welke opportuniteiten gaan we in, en welke laten we liggen? Er was nood aan een plan, dat weliswaar flexibel en voldoende out-of-the-box moest zijn.

Bij de start van onze samenwerking met B-magic hebben we urenlang gebabbeld. Niet in een vergadersetting, maar gezellig op restaurant. We luisterden naar de verhalen, anekdotes, passies, dromen, zotte ideeën en zelfs mystieke ervaringen. Ik structureerde alle input en goot dat in een strategie: een visie, een missie, een overzicht van wie we al bereiken en wie nog niet, de verschillende communicatiekanalen, en nog veel meer. Dat document is een leidraad voor de communicatie en helpt ons keuzes te maken.

3. B-magic bouwt een specifiek netwerk op om van daaruit een breed publiek te bereiken.

Illusionisten – niet zelden rondreizende goochelaars – maakten in de negentiende eeuw dankbaar gebruik van optische media zoals de magische lantaarn om wetenschappelijk verantwoord entertainment te brengen. Wij werken in zekere zin samen met de erfgenamen van die illusionisten vandaag. B-magic heeft een intense band met Mystery Lab en House of Mysteries. En het resultaat mag er zijn: we hebben succesvolle samenwerkingen op poten gezet tijdens het event op Erfgoeddag in april 2021 en het Lichtfestival Gent in november 2021, waarmee we een breed publiek bereikt hebben.

‘Communiceren’ komt van het Latijnse woord ‘communicare’ en betekent: iets gemeenschappelijk maken. Wat weet jij en wat weet ik? Hoe kunnen we elkaar helpen en versterken? Als vanzelfsprekend kwamen wij met onze toverlantaarn ook bij de erfgoedsector terecht. Maar: die sector was voor B-magic nog redelijk onontgonnen terrein. Werk aan de winkel dus!

We namen contact op met FARO, het Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed. Intussen werkt B-magic uitstekend samen met FARO. Zo zullen B-magic en FARO in juni 2022 samen een dag organiseren voor erfgoedverzamelaars en -geïnteresseerden over de conservatie van erfgoed. Een duidelijke 1+1=3. En altijd leuk meegenomen: we haalden met de toverlantaarn onlangs de cover van hun magazine.

4. Het proces van onderzoek is even interessant als het resultaat

Het is fout te denken dat je pas met je onderzoek naar buiten kunt komen als je publicaties een uitgebreide peerreview hebben ondergaan en definitief geaccepteerd zijn door een vaktijdschrift. Het proces daarnaartoe is volgens mij veel interessanter én het maakt wetenschap ook veel menselijker: het zoeken en niet vinden, de mislukkingen en de successen, de frustraties en de eurekamomenten.

Als je de ogen openhoudt, liggen de communicatiekansen voor het grijpen. Neem nu onderzoekers die in archieven gaan snuisteren. Ongetwijfeld levert dat kleurrijk beeldmateriaal op. Elisa en ik duiken geregeld mee in de archieven. We lopen mee, nemen maar al te graag foto’s en video’s, en we interviewen de onderzoekers. Dat resulteerde al in verschillende interviewfilmpjes.

Kleine anekdote: tijdens het interview met onderzoeker Wouter Egelmeers vertelde hij me dat een van zijn papers binnenkort geaccepteerd en gepubliceerd ging worden. Dus vroeg ik door: “Waar gaat dat over? Voor wie is dat relevant? Wat leren we eruit?” Uiteindelijk heb ik een stuk interview naar de redactie van EOS magazine gestuurd. Zij waren getriggerd en hebben Wouter en zijn promotor Nelleke Teugels geïnterviewd. Het resultaat: een prachtinterview in EOS editie juli-augustus 2021.

Nog een voorbeeld: Kurt Vanhoutte zei op een blauwe maandag in 2020 dat hij aan zijn studenten Theaterwetenschappen live les zou geven in de game Red Dead Redemption II, onder andere over de toverlantaarn. Dat klonk heel nieuwswaardig. Nadat ik dat idee even gepitcht had bij UAntwerpen-woordvoerder Peter De Meyer, stuurden we een persbericht uit. Onder andere VTM en Het Laatste Nieuws waren erbij toen Kurt zijn les gaf, met in-game bloeddorstige wolven op de loer.

Communiceren over wetenschap is veel zoeken, zaaien, af en toe een duwtje in de rug geven, constant opbouwen en de ogen openhouden. Het is investeren in mensen en tijd. En dan lijken de dingen ineens vanzelf te gaan. Dan vinden de mensen de weg naar jou, en kan je je karretje aan andermans initiatieven hangen. De drive en het enthousiasme van alle betrokkenen werken daarbij aanstekelijk. Vind jij dat hocus pocus? Als jij dat wil.