Tentoonstellingen zijn een geweldige manier om een verhaal te vertellen over je onderzoek. Het vakjargon uit academische artikelen verruil je voor aansprekende beelden en vlot vertelde inhoud. Groot of klein, permanent of voor één middag: in elke expo kruipt veel werk. De volgende weken vertellen wetenschappers van de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte hoe zij een tentoonstelling op poten hebben gezet. Deze keer: Pierre Delsaerdt.
Barokke influencers
In de lente en zomer van 2023 staan de schijnwerpers op het culturele erfgoed van de Jezuïeten in Antwerpen. ‘Barokke influencers. Jezuïeten en de kunst van het overtuigen in de 17de eeuw’’ is een initiatief van Stichting Jezuïetenerfgoed, een samenwerking tussen UAntwerpen en UCSIA. De Sint-Carolus Borromeuskerk zal het toneel zijn voor een hele reeks evenementen, waaronder een tentoonstelling. Belangrijke stukken zullen ook te zien zijn in de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience en in het Snijders&Rockoxhuis.
De bibliotheek van het Ruusbroecgenootschap bevat een prachtige collectie devotieprenten die onder meer op initiatief van de jezuïeten tot stand kwamen in de barokperiode. Via beeldmateriaal trachtten zij het publiek te overtuigen van het juiste geloof en de bijhorende levenswijze. De devotieprenten vormen de aanzet voor de tentoonstelling, waarmee de bibliotheekcollecties ruimer onder de aandacht komen. Als directeur van het Ruusbroecgenootschap heeft Pierre Delsaerdt een grote rol bij de samenstelling van de expo. Het initiatief heeft inmiddels het karakter gekregen van een waar stadsfestival. De organisatie daarvan vertrouwde UCSIA toe aan Harold Polis – uitgever en oud-student van de UAntwerpen.
Verder op het programma staat onder meer de theatervoorstelling “Zungchin of Ondergang der Sineesche Heerschappye” van Vondel. Hiervoor hebben Hubert Meeus en zijn studenten een hertaling gemaakt van het stuk. Ook Trudi Noordermeer en Maartje De Wilde van de universiteitsbibliotheek zijn nauw bij de voorbereidingen betrokken.
Schatten op zolder
Pierre Delsaerdt is met “Barokke influencers” lang niet aan zijn proefstuk toe. Al in 1988 als onderzoeker aan KU Leuven zette hij zijn eerste expo “Brabant in revolutie 1787-1801” op, over de rol van pamfletten in deze bewogen periode. In 1995 volgde “Polyanthea” in de Antwerpse universiteitsbibliotheek. Naar aanleiding van dertig jaar UFSIA selecteerde hij evenveel topstukken uit de historische bibliotheekcollectie. Er hoorde een bescheiden publicatie bij.
In 2004 volgde een meer substantiële catalogus, bij de tentoonstelling “Een zee van toegelaten lust” over abdijbibliotheken, in opdracht van Provincie Antwerpen. Met drie projectmedewerkers die hij kon aannemen, was de schaal van deze expo meteen een heel stuk groter. Pierre mocht de manuscripten en oude drukken selecteren die werden bewaard in de abdijen van Averbode, Tongerlo, Westmalle en Postel. Als eerste de grote rijkdom van die collecties inkijken gaf een echt “schatten-op-zoldergevoel”.
Bij de expo “Zichtbaar zeldzaam” (2005) van de Stadsbibliotheek (nu de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience) was Pierre zijdelings betrokken. Dit was opnieuw een showcase van representatieve hoogtepunten uit de collectie, ditmaal om het vijfhonderdjarig bestaan van deze bibliotheek te vieren. Zo’n topstukkententoonstelling is boeiend en visueel interessant, maar heeft ook een wat vrijblijvend karakter. Een duidelijk thema is er niet. Daarom volgde in 2007 “Het dagelijkse boek” over de rol van minder luxueuze publicaties in de zeventiende eeuw. In deze reizende expo kreeg elk boek een historische omkadering en een moderne interpretatie. Zo stak chef-kok Geert Van der Bruggen recepten uit die tijd in een nieuw jasje. Eva De Roovere zong een nieuwe versie in van een liedje uit een oud liedboek.
Heilige boeken
In de zomer van 2006 kreeg Pierre Delsaerdt een ingeving voor een nieuwe tentoonstelling: over de plaats van het boek in de drie religies van het Boek. Het idee werd enthousiast onthaald door rector Alain Verschoren en de Consciencebibliotheek. In 2014 kreeg de expo “Heilige boeken” daar vorm dankzij drie curatoren: Pierre voor het christendom, Geert Lernout voor het jodendom en Jo Van Steenbergen voor de islam.
Tijdens een studiedag van gelijkaardige buitenlandse expo’s leerde het trio dat de drie gemeenschappen het erg hadden gewaardeerd dat er aandacht ging naar hun religies. De curatoren betrokken de groepen nauw bij de voorbereidingen om foute formuleringen te vermijden. Ze wilden bijvoorbeeld een Thora op een gele ondergrond in een vitrine tentoonstellen, maar een expert van de stuurgroep maakte duidelijk dat die kleur onmogelijk was omdat ze te sterk herinnerde aan de ster die Joden moesten dragen vanaf de jaren dertig. Uiteindelijk werd “Heilige boeken” de tentoonstelling waarop Pierre het trotst is.
Getrokken lessen
Voor “Barokke influencers” heeft Pierre ten eerste geleerd dat een helder omlijnd onderwerp tentoonstellingen sterker maakt. In deze nieuwe expo staat de vraag centraal welke beelden jezuïeten toonden aan Antwerpenaren en reizigers. Na de val van Antwerpen in 1585 waren ze bijvoorbeeld nauw betrokken bij de vervanging van het Brabobeeld in de gevel van het Antwerpse stadhuis door een Mariabeeld.
Ten tweede is het thema in een scenario gieten een zeer moeilijke volgende stap. De rode draad in “Barokke influencers” zullen de verschillende perspectieven op de beeldcultuur van de jezuïeten zijn. Wat kregen bezoekers van de Sint-Carolus Borromeuskerk vier eeuwen geleden te zien tegenover nu? Hoe zagen de toneelopvoeringen van jezuïetencolleges eruit? En welke stempel drukten de afbeeldingen die meegingen op bekeringsmissies op de Centraal-Amerikaanse en Aziatische kunst? Met de masterstudenten van het keuzeprofiel Geschiedenis en cultureel erfgoed bereidde Pierre een virtuele expo voor, waarbij de studenten elk een gravure beschreven en van inhoudelijk commentaar voorzagen.
Ten derde is aan waardevolle bruiklenen geraken vaak een hele uitdaging. Zo lopen er nu gesprekken met het Prado om een schilderij met een processie van Antwerpse jezuïeten op te lenen, maar alleen al voor het transport en de verzekering van één werk zit je al meteen aan vele uren onderhandelen en duizenden euro’s. Het netwerk speelt daarin een belangrijke rol: de curatoren proberen ook enkele schilderijen die oorspronkelijk in de Carolus Borromeuskerk hingen te bemachtigen uit het Kunsthistorisches Museum in Wenen. Pierre en de hoofdconservator daar werkten een hele tijd geleden samen, waardoor het toch iets makkelijker is toegang te vinden. Inmiddels kan het project rekenen op de expertise en ervaring van Hildegard Van de Velde, conservator van het museum Snijders&Rockoxhuis. Het vertrouwen dat ze geniet in vele buitenlandse musea zorgt ervoor dat er nogal wat topstukken van Rubens naar Antwerpen zullen komen. Rubens was nauw betrokken bij het ontwerp en de decoratie van de Caroluskerk.
Barokke influencers
Vanaf april 2023: steun deze tentoonstelling en de andere activiteiten via het Universiteitsfonds.
“Het dagelijkse boek” stond tentoon in verschillende erfgoedbibliotheken en bestaat nog steeds als online expo.