Emma-Louise Silva en Leander Duthoy werken beiden voor het project Constructing Age for Young Readers (CAFYR), onder leiding van Vanessa Joosen. Dit project over jeugdliteratuur onderzoekt onder andere de spanning tussen generaties, hoe leeftijdsnormen en -vooroordelen vaak ongecontroleerd blijven en hoe lezers van verschillende leeftijden reflecteren op de manier waarop leeftijd wordt weergegeven in jeugdboeken.
Van OKAN naar Doctor
Beide onderzoekers legden een bijzonder pad af naar hun huidige positie. Emma-Louise kwam met haar Britse moeder en Chileense vader op haar twaalfde naar België. Ze kwam er in een OKAN-klas (Onthaalklas voor Anderstalige Nieuwkomers) terecht en baande zich later een weg naar de Universiteit Antwerpen als werkstudent Engels-TFL en verder naar de master theater- en filmwetenschap. “Het werk dat ik deed ben ik nog even blijven doen nadat ik afgestudeerd was. Eigenlijk was ik dus een verkoopster met een master op zak”, lacht Emma-Louise, “maar toen er een positie vrijkwam als onderzoeksassistent bij het project Mind-Bending Grammars ben ik terug de academische wereld ingerold. Ik heb mijn doctoraat over James Joyce geschreven en ben toen ook les beginnen geven. Nu combineer ik onderwijs en onderzoek nog steeds: ik ben voor 80% aan de slag als postdoc binnen het CAFYR-project en geef nog 20% les aan de universiteit.”
Leander studeerde oorspronkelijk af als bachelor leerkracht Engels-Geschiedenis aan de Odisee hogeschool. Via het schakelprogramma kwam hij terecht bij de master Engelse taal- en letterkunde. Kort na zijn afstuderen kon hij aan de slag binnen het CAFYR-project en begon zijn avontuur in de jeugdliteratuur.
De invloed van de lezersleeftijd op de perceptie van personages
Emma-Louise en Leander doen beiden hun eigen deelonderzoek binnen het CAFYR-project, dat nog loopt tot januari 2024. In het totaal bestudeert het projectteam een 800-tal boeken van 30 auteurs uit België, Nederland en het Verenigd Koninkrijk. Leander houdt zich vooral bezig met lezers, meer bepaald hoe lezers van verschillende leeftijden kijken naar de manier waarop leeftijd wordt vormgegeven in jeugdboeken. “Ik heb tot nu toe drie reeksen van lezersinterviews afgenomen, elk toegespitst op een ander boek: Iep! van Joke van Leeuwen, Voor altijd samen, amen van Guus Kuijer en Mijn naam is Nina van David Almond. In mijn interviews probeer ik te achterhalen hoe personages van een bepaalde leeftijd gepercipieerd worden door de lezer. Dat leidt soms tot verrassende bevindingen. Een goed voorbeeld is een vaderfiguur in Iep!. Dit personage is een beetje een moeilijke, zeg maar problematische, man. Het was opvallend dat de oudere lezers, waarvan we verwachten dat die zich toch beter kunnen inleven in het personage van de ouder, meestal een volledig negatief beeld van het personage hadden. Jonge lezers toonden juist meer begrip. Ze waren ervan overtuigd dat de vader zijn dochter graag zag, maar dat hij soms gewoon te weinig tijd had door zijn werk. Hun visie op het personage was vaak genuanceerder.”
Emma-Louise houdt zich bezig met schrijfprocessen en cognitieve narratologie, met aandacht voor hoe schrijvers denken op papier tijdens het creatieve proces, hoe de gedachten van personages beschreven worden in verhalen, en hoe lezers denken tijdens het leesproces. Elke jeugdauteur heeft zo een eigen manier om zich te verplaatsen in de wereld van kinderen. “David Almond, zelf 71, begint bijvoorbeeld met schetsen en notities waarmee hij de wereld van een tienjarig meisje probeert op te roepen. Tijdens zijn schrijfproces grijpt hij hier dan regelmatig naar terug, als een soort landschap waar hij inspiratie uit put. Maar er zijn ook auteurs, zoals Aidan Chambers, die op oudere leeftijd afhaken. Hij vindt dat de wereld sinds de komst van sociale media zo veranderd is, dat hij zich niet meer kan inleven in kinderen en jongeren. Er zijn neurowetenschappers die zeggen dat het onmogelijk is voor een volwassene om terug te gaan naar de eigen kindergeest, maar er zijn ook filosofische benaderingen die zeggen dat herinneringen eigenlijk sowieso imaginaire snippers zijn. Op die manier bestaan ‘echte’ herinneringen en fantasie naast en door elkaar.”
Verbeelding speelt een rol
“Lezen is iets heel idiosyncratisch, hoe mensen lezen verschilt van persoon tot persoon”, vertelt Emma-Louise, “sommige lezers leven zich echt helemaal in in een personage met tranen en / of kippenvel als gevolg, sommigen zien het verhaal meer voor zich als een soort film, terwijl anderen bepaalde passages helemaal niet aandachtig lezen en andere passages weer wel.” Leander herinnert zich nog een interview in het kader van Voor altijd samen, amen. Hij vroeg aan de lezers hoe een bepaald personage, een grootmoeder, eruitzag volgens hen. “In het boek zelf stonden er bijna geen beschrijvingen van dat personage, behalve dat ze een oudere vrouw, een oma, was. Toch kwamen er verschillende lezers met een heel heldere omschrijving op de proppen. Zo was er een tienjarig jongetje die haar voor zich zag als iemand die slecht te been is en zich met een rollator verplaatst. Dat staat helemaal niet in het boek, maar zegt wel iets over de perceptie van de jongen. Het is heel interessant in het kader van stereotypering van bepaalde leeftijden.”
Meer diversiteit
Bij het zoeken naar lezers van verschillende leeftijden voor de interviews, viel het Leander op dat ze in eerste instantie vooral volwassen vrouwen uit de middenklasse met Nederlands als thuistaal bereikten, of ouders met een jonge dochter die graag leest. Tieners, mannen en diversiteit op vlak van socioculturele achtergrond waren eerder moeilijk te vinden. Toen kwam Emma-Louise op het idee om naar het Atheneum in Antwerpen te trekken, op zoek naar meer diversiteit in hun onderzoeksgroep. Ze vonden er een enthousiaste leerkracht die samen met haar multiculturele klas aan de slag wou gaan rond het boek Mijn naam is Nina.
Voor Emma-Louise was het een zeer bijzondere dag. “Ik vond het prachtig om als postdoc terug te kunnen gaan en een nieuwe generatie te inspireren op de school waar ik zelf gezeten had. Hun gezichten toen ik een klasfoto toonde van mezelf uit 1998 op hun Atheneum, was onbetaalbaar. Ze waren zo verbaasd! ‘Bent u geen Belg dan?’ ‘U komt van een OKAN-klas en werkt nu op de unief? Wow!’. Ik hoop dat ze op die manier beseffen dat dit zeker een mogelijkheid is voor hen. Als je het graag wilt en je werkt er hard voor is alles mogelijk.”
Lezende kinderen, goed belezen volwassenen
Op dit moment zijn ze beiden helemaal ondergedompeld in jeugdliteratuur, maar wat vonden de jonge Leander en Emma-Louise van lezen? Leander is opgegroeid tussen de boeken: “Ik was als kind een grote fan van de boeken van Darren Shan, maar ik las zeker niet alleen jeugdboeken. Wij hadden een heel grote boekenkast waar van alles en nog wat in stond. Van romans tot wetenschappelijke en pseudowetenschappelijke literatuur. Mijn vader vond dat laatste genre grappig, hoewel hij er zelf niet in geloofde. En dat las ik allemaal.”
Emma-Louise was er ook vroeg bij: “Ik ben ervan overtuigd dat ik niet zou staan waar ik nu sta, als ik als kind niet zoveel gelezen had. En dan bedoel ik niet alleen mijn werk bij de universiteit, maar ook persoonlijk. Lezen maakt je krachtig. En daarom is het belangrijk dat kinderen blijven lezen. Ik zag een interview met de Nederlandse schrijfster Imme Dros, zij sprak over haar kinderen en kleinkinderen die niet graag lazen. De interviewer vroeg haar hoe ze hen probeert aan het lezen te krijgen. ‘Ik betaal ze gewoon. Vijf euro per boek. In plaats van naar de voetbalclub te gaan of snoep te kopen of zo, krijgen ze geld om te lezen’. Zalig vond ik dat! Ik heb het meteen ook uitgetest bij mijn achtjarige zoon en ik kan bevestigen: het werkt!”
Zin gekregen om zelf te lezen?
Hier volgen enkele must-reads van Emma-Louise en Leander.
Emma-Louise
- Ulysses, James Joyce (tip: lees het in groep en liefst van al met Geert Lernout!)
- Daniel D. Hutto & Erik Myin: Radicalizing Enactivism en Evolving Enactivism
- The Upright Revolution, Ngūgī wa Thiong’o
- Het filmscript His Girl Friday – lees het volledige filmscript hier.
- Telling Tales, Patience Agbabi
- Het gedicht Tulips van Sylvia Plath
Leander
- De hele Discworld reeks van Terry Pratchett
- Agewise: Fighting the New Ageism in America, Margaret Morganroth Gullette
- Postcards from No Man’s Land, Aidan Chambers
- Zima Blue, Alistair Reynolds
- Understanding the Life Course: Sociological and Psychological Perspectives, Lorraine Green
Verder verdiepen in jeugdliteratuur?
- Kom naar onze studienamiddag jeugdliteratuur op 30 maart 2022 (gratis)
- Summer School Jeugdliteratuur van 4 tot 8 juli 2022
- Meer info over het CAFYR-project
- Volg het laatste nieuws op de Facebookpagina voor Jeugdliteratuur
- Luister naar de podcast van Emma-Louise What’s age go to do with it?
Open access
- Vanessa Joosen, ‘Van kind naar kinship: De constructie van leeftijd in de literatuuropvattingen van Bart Moeyaert in de loop van zijn schrijverschap’
- Vanessa Joosen, ‘Writing when Young: Bart Moeyaert as a Young Adult Author’
- Leander Duthoy, ‘A Three-Dimensional Jigsaw Made of Pliable Bits: Analysing Adolescent Identity as an Intertextual Construct in Aidan Chambers’ Postcards from No Man’s Land (1999)‘