Met ouder worden, ontglippen woorden ons steeds vaker. Ze liggen op het puntje van de tong, maar lijken soms tijdelijk vergeten. ‘Onze vindingrijkheid en woordenkennis blijven gelukkig onveranderd’, zegt Lise Paesen. Met haar onderzoek naar veranderingen in hoe we verhalen schrijven wanneer we ouder worden, bevestigt ze dat we ons niet direct zorgen moeten maken wanneer we eens een woord vergeten. ‘Het zit hem eerder in de details’, zo blijkt. (Tekst: Lise Paesen)
De risico’s van ouder worden
Mensen zijn in staat om steeds ouder te worden dankzij moderne technologieën en verbeterde leefomstandigheden. Jammer genoeg gaat veroudering vaak gepaard met een verhoogd risico op bepaalde aandoeningen, waarvan Alzheimer waarschijnlijk een van de meest gekende is. Daarom proberen onderzoekers al jaren om deze ziektes zo vroeg mogelijk op te sporen en zo de levenskwaliteit van patiënten optimaal te behouden. Omdat taal met onze hersenen mee evolueert bij het ouder worden, kunnen taalveranderingen inzicht geven in en een alarmsignaal zijn voor mogelijke aandoeningen aan het brein. Daarom besloot Lise Paesen om zich te buigen over de taalveranderingen die te vinden zijn in geschreven verhalen.
Taalveranderingen meten in verhalen
Voor haar doctoraatsonderzoek ontwikkelde Paesen een nieuwe en gedigitaliseerde taaltest. Mensen kregen de opdracht om een verhaal neer te typen geïnspireerd door getoonde afbeeldingen. Een ogenschijnlijk simpele taak, die toch veel inzicht geeft in hoe mensen verhalen vertellen. Zo toont de test hoe vindingrijk de verhalen zijn en welke soort woorden de schrijvers uitkiezen. De densiteit van abstracte werkwoorden blijkt hierbij eentje om in de gaten te houden. Ofwel: hoe vaak personen abstracte werkwoorden (zoals bijvoorbeeld ‘abstraheren’) gebruiken in vergelijking met andere woordsoorten.
Het is belangrijk om niet alleen naar het finale verhaal te kijken: ook het schrijfproces spreekt boekdelen. Doordat mensen hun verhaal typen op een computer, kunnen onderzoekers via bepaalde software het schrijfgedrag meten. ‘Op termijn kan zo de denkgang, mogelijke moeilijkheden in de constructie van een verhaal en zelfs minimale pauzes voor moeilijkere woorden worden vastgelegd’, legt Paesen uit.
Aanzet voor taaltest om Alzheimer op te sporen
Voor wie meteen wil controleren of zijn/haar taal mogelijke tekenen vertoont van Alzheimer, zal nog even moeten wachten. De test staat nog in zijn kinderschoenen. Om in een medische setting van een ‘test’ te mogen spreken moeten immers aan een hele reeks voorwaarden voldaan zijn. Dit doctoraatsonderzoek heeft de grondslagen gelegd voor zo’n test. Lise Paesen bracht in kaart hoe taal verandert bij gezonde veroudering. Met casestudies bewees ze het potentieel van spontaan geschreven taal om mogelijk de eerste signalen op te vangen van bepaalde aandoeningen, zoals de ziekte van Alzheimer.
Contact
Lise Paesen | Lise.paesen@uantwerpen.be