Op zes december organiseert het departement Cultuur, Jeugd en Media van de Vlaamse Gemeenschap aan de Universiteit Antwerpen voor het eerst Culture Talks. De opvolger van het vroegere Culture Fast Forward richt zich op de brede cultuursector én op beleidsmakers. Pascal Gielen (ARIA) werd als curator aangesteld voor de gloednieuwe conferentie, met als thema ‘commons’ of mooier in het Nederlands ‘het gemeen’.
Het doel van deze conferentie is om tegen de eerstkomende verkiezingen van 2024 een beleidsplan klaar te hebben met voorstellen voor een commons-decreet. “In België is er momenteel nog geen formele wetgeving voor commons”, aldus Pascal, “andere landen staan daar verder in. In Italië staat het recht op gemeengoed of commons sinds enkele jaren zelfs in de grondwet. Dat is begonnen met een actie rond betaalbaar drinkwater in Rome als reactie op de privatisering. Op lokaal niveau zie je soms wel al regelgeving in gemeengoed opduiken. Zoals in Antwerpen bijvoorbeeld waar sinds vorig jaar een ondersteuningsbeleid voor commons bestaat. Culturele organisaties en initiatieven zweven echter nog te vaak tussen legaliteit en illegaliteit, de zogenoemde ‘a-legaliteit’. En daarvoor moet er snel een oplossing komen.”
Een derde weg
De beste voorbeelden van commons vond Pascal vooral in het zuiden van Europa, Zuid-Amerika en de Balkanlanden. “Daar merk je dat er al een veel langere traditie is. Tijdens een conferentie over commons in Noord-Macedonië kwam zelfs de president mee aan tafel zitten om een wettelijk kader te bespreken. Het hangt zeker samen met een bepaalde nood. Hier zie je bijvoorbeeld dat het idee van commons pas een vlucht nam na de financiële crisis in 2007, en nu wordt het weer heel erg top-of-mind als gevolg van de coronapandemie en de oorlog in Oekraïne. Je voelt dat de vraag rijst naar een derde economie, naast de vrije markt en wereld van subsidie. Maar om die derde weg te kunnen laten groeien moet er een wetgeving komen, want nu zijn organisaties die werken volgens commons-principes vaak onbeschermd en kwetsbaar.”
Commons is niet hetzelfde als community
De voordelen van commons zijn legio, maar hoe kan een organisatie zich wapenen tegen de uitdagingen die kleine gemeenschappen vaak met zich meebrengen? Persoonlijke spanningen tussen leden, denkers versus doeners, het haantje-de-voorste versus degene die zich niet zo eloquent kan uitdrukken, … Pascal erkent dat dit gevaar op de loer ligt, maar dat er zeker oplossingen voor gevonden kunnen worden: “Een goed voorbeeld van hoe het wel kan slagen zie je bij de organisatie Splendor. Deze groep muzikanten heeft een oud badhuis in Amsterdam opgekocht en zijn hier samen eigenaar van. Zij hebben een expliciete regel dat er niet inhoudelijk over elkaars werk wordt gesproken. Hun afspraken zijn louter logistiek. Ze zijn in tien jaar zelfs nog nooit met zijn allen samengekomen. Ze hebben een digitaal systeem waarin ze de ruimtes onder elkaar verdelen en er is één manager aangeduid die in de gaten houdt dat iedereen de afspraken naleeft en zorgt dat er regelmatig een poetsploeg langskomt. Dat toont aan dat je met goede afspraken wel een zuiver en transparant beleid kunt voeren.
Een ander goed voorbeeld is L’asilo in het hartje van Napels. Dat is een gigantisch historisch theatergebouw met verschillende studio’s dat beheerd wordt door een assembly waaraan zowel grote Netflix-regisseurs als de lokale carnavalsvereniging deelnemen. Die moeten het samen eens worden over het gebruik van de ruimtes. Tijdens het wekelijks overleg zorgen ze voor bemiddeling zodat iedereen aan het woord kan komen, ook zij die niet zo ad rem zijn. Maar opnieuw wordt hier niet over artistieke kwaliteit gepraat. Dat is anders dan bij bijvoorbeeld een kunstenaarscollectief dat vaak ook een gemeenschappelijke stijl en identiteit wil nastreven. Het is een van de grote verschillen tussen ‘community’ en ‘commons’. Bij zogenoemde ‘commoners’ draait alles om het gedeeld goed en ook wel een gedeelde nood. Daarbij zijn aanspraken op identiteit en artistieke kwaliteit vaak disfunctioneel.”
Geld op tafel
Het hoeft ook niet altijd te gaan over het delen van infrastructuur of materiaal. Pascal herinnert zich een voorbeeld uit Brussel: “Bij Common Wallet delen verschillende artiesten hun inkomen op één gemeenschappelijke bankrekening waarvan ze allemaal geld kunnen opnemen als ze dat nodig hebben. Bijvoorbeeld in de productiefase van een performance: de inkomsten van de ene artiest zijn er nog niet, maar een andere kunstenaar kan die compenseren omdat die net aan toeren of verkopen is. Door hun gemeenschappelijke inkomsten helpen ze elkaar door die moeilijke periodes heen. Een ander voorbeeld is CommonEasy in Nederland waarbij je je gratis kan laten verzekeren, zowel voor een kapotte smartphone als voor een vervanginkomen bij ziekte. Deze initiatieven laten zien dat het niet om een ‘geitenwollensokken’ verhaal gaat, maar dat een circulaire en wederkerigheidseconomie effectief werkt.”
Culture Talks streeft ernaar om op zes december hands-on met commons-principes aan de slag te gaan. Naast de keynote presentaties vol good practices zullen er ook workshops zijn die deelnemers uitdagen om zelf een deelsysteem voor cultuur op poten te zetten. “In de workshop My money, your money: Portefeuille op tafel van Common Income zal 1000 euro op tafel liggen en zullen de deelnemers moeten onderhandelen over een eerlijke en efficiënte verdeling ervan. Ik vind het belangrijk dat deelnemers voelen en ervaren waar commons over gaan. Het mag geen dag worden die in de theoretische mist of een academische publicatie blijft steken.”
Een pleidooi voor vertrouwen
In een ideale wereld betekent het gemeen volgens Pascal niet alleen een derde alternatief naast overheid en vrije markt. De commonsmentaliteit moet ook binnen de kern van onze samenleving doordringen. “Ik hoop dat deze principes ervoor kunnen zorgen dat de competitiviteit in onze wereld afneemt ten gunste van samenwerking. Ik pleit niet voor het afschaffen van een vrije markt, maar haar ideologie kan ons onderzoek, onderwijs en onze cultuur niet blijven corrumperen. Commoning principes van collectief beheer en wederkerigheid werken hier nu eenmaal veel beter. Laten we ons niet meer blindstaren op competitiviteit, het waanidee dat meer concurrentie automatisch leidt tot een betere cultuur, onderwijs of beter wetenschappelijk onderzoek. Dat werkt niet. Het is intussen bewezen. Momenteel levert die ideologie zowel in de academische wereld als in de cultuursector vooral veel stress, burn-outs en een cultuur van wantrouwen op. Op de lange termijn fnuikt zo een systeem de kwaliteit van alles. Van werk en leven. We moeten weg van een systeem dat steunt op wantrouwen. “De meeste mensen deugen”, zoals Rutger Bregman meent. Of dat helemaal waar is weet ik niet, maar het is wel een beter uitgangspunt om tot meer creativiteit, beter onderzoek en een duurzamere cultuur te komen.”
Culture Talks
Culture Talks: commons vindt plaats op 6 december 2022 in het Hof van Liere op de stadcampus van de Universiteit Antwerpen. Meer informatie op de website.
ARIA
Ontdek meer over onderzoek in de kunsten tijdens de ARIA research month.
The future is commons On 6 December, the Department of Culture, Youth and Media of the Flemish Community at the University of Antwerp is organising Culture Talks for the first time. The successor to the former Culture Fast Forward focuses on the broad cultural sector as well as policymakers. Pascal Gielen (ARIA) was appointed curator for the brand-new conference, with the theme 'commons'. The aim of this conference is to have a policy plan ready with proposals for a commons decree by the next elections in 2024. The need for a third economy, alongside the free market and world of subsidy is arising. But in order for that third way to grow, there needs to be legislation, because now organisations working on commons principles are often unprotected and vulnerable.