In welke mate beïnvloedt jeugdliteratuur de manier waarop we naar de wereld kijken? Ervaren we bijvoorbeeld oudere vrouwen anders omdat ze vaak als strenge personages worden neergezet in boeken? Michelle Anjirbag-Reeve probeert in haar onderzoek patronen en evoluties te achterhalen, niet alleen in jeugdboeken, maar ook in hun adaptaties.
Wanneer Michelle Anjirbag-Reeve over jeugdliteratuur en -films vertelt, beginnen haar ogen te fonkelen. Ze was al vroeg geïnteresseerd in hoe verhalen op verschillende manieren door culturen kunnen reizen. Oude folklore verhalen en sprookjes verschenen dan ook al snel op haar radar. Na een Bachelor Engels in haar thuishaven Connecticut, behaalde ze een masterdiploma Literatuur en Maatschappij aan de Universiteit van Edinburgh. Later ruilde ze Schotland in voor Cambridge in Engeland, waar ze haar doctoraatstitel behaalde met de scriptie: Race and the Renaissance: The legacy of diversity in Disney fairy-tale and folkloresque film adaptations.
Stereotypen en cliché’s
Ze ontmoette Vanessa Joosen tijdens een conferentie in 2019 en belandde zo in Antwerpen voor het project Constructing Age for Young Readers.“Binnen dit project ben ik vooral bezig met ‘close reading’,” legt Michelle uit, “en ik let in het bijzonder op patronen binnen de representatie van oudere personages in fantasy verhalen. Het fascineert mij hoe heksen en oude vrouwen worden weergegeven bijvoorbeeld. Als je kijkt naar de typische Britse onderwijsromans, zoals Harry Potter er bijvoorbeeld ook een is, dan zie je dat oudere leraressen vaak worden weergegeven als strenge, dreigende personages. Zowel in literatuur als in filmadaptaties. En dit heeft implicaties op de maatschappij en hoe we met vrouwen van verschillende leeftijden om gaan.”
Vooroordelen kunnen met andere woorden letterlijk met de paplepel ingegeven worden. Dat viel Michelle ook op in haar eigen onderzoek: “Als Amerikaanse in het Verenigd Koninkrijk kijk ik natuurlijk met een andere blik naar Britse fantasy jeugdliteratuur en haar typische personages dan bijvoorbeeld mijn man, die er geboren en getogen is. Voor hem zijn de beschrijvingen vaak heel normaal. Maar door de enorme verspreiding van Britse jeugdliteratuur, worden die stereotypen natuurlijk ook mee verspreid.”
Een nieuwe tijd, een nieuwe blik
Maar gelukkig verandert de maatschappij voortdurend en cultuur verandert mee. Een goed voorbeeld daarvan is de boekenreeks The Worst Witch (van Jill Murphy) vindt Michelle: “De reeks start in 1974 en begint als een typische onderwijsroman: de leerkrachten zijn streng, het eten is er onsmakelijk, het schoolgebouw is een slechte staat, … maar gaandeweg zie je dat verhoudingen veranderen en dat leerkrachten zichzelf ook in vraag beginnen te stellen. En als je dan kijkt naar de Netflix-adaptatie uit 2017 dan zie je dat het verhaal nog verder doorgegroeid is. In de serie is er veel meer interactie en begrip tussen leerlingen en leerkrachten. Dat vind ik mooi om te zien.”
Lessen van Sesamstraat
De kracht van verhalen vertellen aan kinderen is moeilijk te onderschatten, vindt Michelle: “Veel mensen weten bijvoorbeeld niet dat Sesamstraat een programma is dat oorspronkelijk bedoeld was om kinderen van achtergestelde gezinnen, die geen geld voor school hadden, toch wat bij te leren. Het bleek een groot succes. Het brein van een kind is zoals een hongerige spons, die alles wat het binnenkrijgt opslorpt. En als je met een goed verhaal een kind ook wat wijzer kan maken, is dat natuurlijk mooi meegenomen.”
Wanneer kinderen vragen stellen, geven volwassenen vaak een zwart/wit antwoord, om het simpel te houden. Michelle stelt zich hier vragen bij: “Kinderen vragen meestal niet of iets goed of fout is, maar wel waarom en hoe? We zouden hen dus beter helpen met zichzelf te ontwikkelen, in plaats van met hapklare antwoorden, die vaak stereotyperen, op de proppen te komen.”
Kan de betekenis van leeftijd ook contextgebonden zijn?
Leven en onderzoek zijn voor Michelle vaak sterk met elkaar verweven. Haar periode aan de UAntwerpen heeft haar ook beïnvloed en een andere kijk gegeven op het onderzoek dat ze doet. “Ik ben mijn eigen concept van leeftijd ook wat gaan bijstellen. Zo ben ik, als dertiger in een land waar ik de taal niet spreek, eigenlijk veel minder geschikt om mee te draaien in de Belgische maatschappij dan het achtjarige kind van een vriendin van mij die de taal wél spreekt en de gebruiken beter kent. Dus wat leeftijd betekent, hangt ook heel erg af van de context. Dat soort ervaringen neem ik dan weer mee in mijn onderzoek.”
Toekomstplannen
Op de vraag waar ze na haar Antwerpse avontuur heen gaat heeft Michelle nog geen pasklaar antwoord. “Het wordt stilaan tijd om ergens een ‘thuis’ te bouwen. Het klinkt misschien vreemd voor iemand die al op zoveel plekken heeft gewoond, maar eigenlijk verhuis ik niet graag. Zo’n nieuwe plek is toch altijd weer een sprong in het diepe en dat vind ik vaak een beetje beangstigend. Maar het is ook een goed teken: als je ergens angst voor voelt, is het vaak een uitnodiging om het toch te doen, om uit je comfortzone te stappen. En tot nu toe heeft me dat alleen maar mooie ervaringen opgeleverd.”
Tips!
Favoriete jeugdboeken van Michelle
- Frogkisser – Garth Nix
- Raybearer en Redemptor – Jordan Ifueko
- Cinderella is Dead – Kalynn Bayron
- Wizard’s Hall – Jane Yolen
- Zowat alles van Diana Wynne Jones
Favoriete films om samen met kinderen te kijken
Mr. Magorium’s Wonder Emporium
Turning Red (Pixar)
Encanto (Disney)
The Baby-Sitters Club (Netlfix-serie)
We reap what children's books sow To what extent does children's literature influence the way we look at the world? Do we, for instance, experience older women differently because they are often portrayed as stern characters in books? In her research, Michelle Anjirbag-Reeve tries to identify patterns and evolutions, not only in children's books, but also in their adaptations. Her research is part of the CAYFR project (Constructing Age for Young Readers) led by Vanessa Joosen.