Auteurs: Gytha Burman (UAntwerpen) en prof. dr. Ides Nicaise (KU Leuven)
Wij gaan niet schrijven over armoede.
Wij gaan niet schrijven hoe lastig het is te leven in armoede.
Wij gaan niet schrijven over hoe het de hersenen van opgroeiende kinderen aantast en die van volwassen laakt.
Want we weten dat allemaal al.
De cijfers zijn er allemaal al.
De cijfers verslechteren zonder dat beleidsactoren echt dadendrang ontwikkelen om de kwaliteit van leven te verbeteren voor de steeds toenemende groep armen in Vlaanderen.
Wij gaan schrijven over presencing versus absencing. Het zijn niet onze termen, wel die van Otto Scharmer van MIT University, een universiteit die goed scoort in internationale rankings waarbij verschillende universiteiten met elkaar vergeleken worden. Toevallig of niet, aan die MIT University bestaat er een Presencing Institute.
Presencing en absencing zijn levenshoudingen. Je kan deze vergelijken met een open versus gesloten mindset. Een open mindset is een growth mindset, gericht op persoonlijke groei en groei in de samenleving, terwijl een gesloten mindset een fixed mindset is waarin je je afsluit van andere mensen, opportuniteiten, verandering, nieuwigheden in de samenleving.
De manier waarop we als samenleving met de groeiende groep personen in armoede omgaan duwt hen in absencing. Er is niet genoeg hulp: een deur die sluit. Er zijn niet genoeg woningen: een wens weggewoven. Er is geen degelijk vervoer: een mogelijkheid verdwijnt. Er is niet genoeg politieke wil: een ongenoegen sluimert.
Naarmate meer mensen het moeilijk krijgen, groeit de groep personen in onze samenleving die zich afsluit. Als je telkens opnieuw geconfronteerd wordt met nee’s, met niet mogelijk’en en met helazen, is het moeilijk om op de lange duur open te blijven.
Dat is sowieso problematisch voor een samenleving, maar bijzonder problematisch in onze wereld zoals die zich vandaag aan het ontwikkelen is. Fons Leroy – gepensioneerd gedelegeerd bestuurder van de VDAB – schrijft in zijn boek No jobs dat we voor een evolutie staan als nooit voordien. Hij schetst hoezeer de samenleving van de toekomst steunt op bedrijven en medewerkers die “openstaan voor veranderingen, en vooral telkens opnieuw openstaan”. De arbeidsmarkt van de toekomst vraagt met andere woorden om arbeidskrachten die open of present zijn.
Dat is een nieuwe, dringende reden waarom beleid erop gericht moet zijn om armoede terug te dringen. Het dagelijks leven van personen die in armoede leven en van personen die dreigen in armoede te vervallen, maakt dat zij zich meer en meer gaan afsluiten of absencen: zij krijgen nee’s te horen en moeten anderen ook voortdurend nee’s geven. Nee dochtertjelief, ik kan je dit niet schenken… Nee moederlief, ik kan het vervoer om op bezoek te komen niet betalen… Nee vrienden lief, ik kan niet mee met jullie op restaurant…
Hoe kan je openstaan voor verandering als er telkens deuren voor je sluiten? Hoe kan je telkens opnieuw openstaan als hetgene je wil al die keren niet mogelijk is gebleken?
Tegelijkertijd weten we dat de arbeidsmarkt van de toekomst (en ook al van het heden) vraagt om arbeidskrachten die open zijn, flexibel en creatief, mobiel en leergierig. Een arbeidsmarkt waar meer gesloten dan open leden deel van uitmaken, zet zichzelf in een niet-concurrentiële positie voor de toekomst. Als we als samenleving willen blijven groeien hebben we bedrijven nodig die groeien en die bedrijven hebben medewerkers nodig die een growth mindset hebben. Zo’n growth mindset op je werk staat niet los van de rest van je leven. Zo’n growth mindset is geworteld in de rest van je leven.
Growth mindset in onderwijs
Tot slot schrijven wij wat dit betekent voor onderwijs. Voor kinderen die in armoede opgroeien, die thuis buiten ieders wil omringd worden door niet mogelijk’en en helazen,is het ontwikkelen van een growth mindset op school een hoofdzaak. Bij de presentatie van de jongste PISA-resultaten (de wereldwijde meting van schoolse vaardigheden bij 15-jarigen) onderstreepte Andreas Schleicher – speciaal adviseur onderwijsbeleid bij de OESO – de cruciale rol van psychologische factoren in het succes van sociaal achtergestelde leerlingen. Als zij alle obstakels in hun cognitieve ontwikkeling met glans overwinnen, dan is dat dankzij een sterke growth mindset. Die ingesteldheid groeit door succes-ervaringen in kwaliteitsvol onderwijs: dat is onderwijs waarin leerkrachten dezelfde leerdoelen blijven vooropstellen voor rijk en arm, maar met meer ondersteuning en tijd voor leerlingen die het moeilijker hebben. En opdat we de eigen growth mindset van leerkrachten erkennen en ondersteunen, dienen onderwijsprofessionals kansen te krijgen om zich bij te scholen, te overleggen met collega’s en indien nodig zonder veel getouwtrek of gedoe de ondersteuning te krijgen van meer gespecialiseerde collega’s.
De boodschap is duidelijk: leerkrachten en onderwijsbeleid kunnen kansen doen keren. Het zijn de kansen van de leerlingen, maar ook de kansen van onze samenleving aan de vooravond van een arbeidsomwenteling als nooit voordien.
Referenties
Andreas Schleicher (2019). PISA 2018. Insights and interpretations. Paris: OECD
Fons Leroy (2018). No jobs. Gent: Borgerhoff & Lamberigts.