Auteurs: Alexia Sabbe (alexia.sabbe@vives.be) & Marie Seghers (marie.seghers@vives.be),
Expertisecentrum Sociale Innovatie, Hogeschool VIVES
Elke dag gaan tonnen voedsel verloren, met grote gevolgen op ecologisch, sociaal en economisch vlak. Hoe kunnen we die voedseloverschotten herverdelen en tegelijk zinvolle sociale tewerkstelling creëren? Dit was de insteek van het FLAVOUR-project dat liep van november 2018 tot september 2022. Tien partners uit drie verschillende landen (België, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk) zochten samen naar nieuwe manieren om voedseloverschotten te verminderen en tegelijk mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt kansen te bieden in sociale tewerkstelling.
In Vlaanderen zette het project vooral in op herverdeling van voedseloverschotten via regionale distributieplatformen in Brugge, Mechelen, Antwerpen en Zuiderkempen. Voedseloverschotten werden opgehaald bij supermarkten, veilingen, … Ze werden herverdeeld onder een netwerk van voedselhulp – en sociale organisaties. Denk bijvoorbeeld aan de voedselbanken, OCMW’s, kleinschalige opvanginitiatieven, enzovoort.
Naast herverdeling zocht het project ook naar pistes om voedseloverschotten te verwerken in nieuwe producten met een langere houdbaarheidsdatum. Appelsap van een teveel aan appels, soepen en gevriesdroogde maaltijden van overschotten aan groenten tot een zalmkroket van reststromen.
Herverdeling van voedseloverschotten als hulp bij, maar niet als antwoord op de armoedeproblematiek
De drie pijlers van FLAVOUR als schakel naar een structurele aanpak van armoede zijn:
- Verminderen van voedselverlies
- Sociale tewerkstelling creëren door de herverdeling en/of verwerking van voedseloverschotten
- Mensen in kwetsbare leefsituaties toegang geven tot verse en gezonde voeding
Herverdeling van voedseloverschotten zorgt voor een groter en kwaliteitsvoller aanbod van vooral verse producten, een win-win voor de voedselbanken, hun afnemers én mensen in armoede. Voedselbanken zien het aantal aanvragen steeds toenemen. De coronacrisis, de stijgende prijzen en de energiecrisis duwen steeds meer mensen in de armoede. Heel wat voedselbanken kunnen de vraag niet meer bijhouden. Een meer efficiënte verdeling van voedseloverschotten kan hier als oplossing naar voor geschoven worden. Maar een kanttekening blijft op zijn plaats. Herverdeling van voedseloverschotten is en blijft een noodoplossing. Dat mensen in precaire leefsituaties afhankelijk zijn van voedselbedeling kan beschamend zijn en kan stigmatiserend werken.
Zolang er geen oplossing is voor de berg voedselafval en de ecologische belasting die ermee gepaard gaat, kan de herverdeling van de voedseloverschotten aan kwetsbare groepen zeker en vast een schakel in de aanpak van armoede zijn. Hierbij kan zelfs ook extra sociale tewerkstelling gecreëerd worden. Maar het mag de aandacht niet afleiden van een structurele aanpak van de armoedeproblematiek.
Een genuanceerd positief sneeuwbaleffect op duurzame ontwikkeling en verbinding
Voedseldistributieplatformen versterken de regionale samenwerking en cohesie tussen bedrijven, sociale organisaties en lokale besturen. De synergie tussen deze stakeholders ondersteunt de duurzaamheidsambities van steden en gemeenschappen: “Local solutions to global challenges”. Voedseloverschotten herverdelen kadert in een circulaire benadering:
- Het maakt regio’s veerkrachtiger (minder reststoffen en vervuiling);
- Regionale samenwerking versterkt de weerbaarheid van steden en gemeenten (minder afhankelijk van geopolitieke verhoudingen).
De groeiende zichtbaarheid en publieke erkenning van de voedseldistributieplatformen zorgt ervoor dat steeds meer bedrijven hun voedseloverschotten aanbieden. Tegelijkertijd vinden steeds meer sociale organisaties hun weg naar de distributieplatformen om voedseloverschotten af te nemen. Dit heeft een sneeuwbaleffect op de duurzame verbindingen die worden gelegd tussen stakeholders in de stad of regio. De circulaire processen hebben niet alleen een ecologische meerwaarde, ze zijn intrinsiek verbonden met de ontwikkelingen op economische en sociale terreinen.
Voedseloverschotten ondersteunen mensen in voedselonzekerheid, wat een maatschappelijk rendement met zich meebrengt. Dat zien we bij de monetaire berekening van de sociale impact, namelijk de Social Return on Investment. Extra ‘spill-over’ effecten bevinden zich op vlak van het huishoudbudget van kwetsbare gezinnen: minder uitgaven aan voedsel betekent méér geld dat beschikbaar is voor huur of de energiefactuur.
Over de impact op de kansengroepen in de sociale economie
De arbeidsplaatsen die het project creëerde in de voedseldistributieplatformen, leidden tot meer kansen op tewerkstelling voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Maar daar bleef het niet bij. Tot op vandaag bieden de voedseldistributieplatformen een zinvolle job met individuele begeleiding die persoonlijke en professionele groeikansen aanreikt.
Waarom zinvol? Medewerkers die vaak zelf uit armoede komen, vinden het fijn dat ze met hun werk anderen kunnen helpen door verse en kwaliteitsvolle producten aan te bieden. Ze kunnen nu bijdragen aan de ondersteuning van anderen uit gelijkaardige situaties. Om het in hun woorden te zeggen: “Dat doet deugd.”
Ook vergroot het hun eigenwaarde om iets goed terug te kunnen doen voor de ‘community’. Dit aspect doorbreekt het sociale isolement waar kansengroepen vaak mee kampen.
De regionale samenwerking tussen de stakeholders versterkt lokale netwerken en bevordert de maatschappelijke integratie van medewerkers van de voedseldistributieplatformen.
De begeleiding op maat laat werknemers groeien in functie van hun eigen interesses en biedt hen meer kansen om door te stromen naar de reguliere arbeidsmarkt. Gaandeweg vergroot hun zelfvertrouwen door de ‘on-the-job-training’ op de werkvloer.
Medewerkers krijgen kansen om nieuwe vaardigheden te leren of te verfijnen, zoals:
- Voedselveiligheid
- Magazijnbeheer
- IT & computer
- Soft skills, bijvoorbeeld ‘werken in teamverband’ of ‘assertiviteit en conflicthantering’
- Administratie
- Chauffeur
- Nederlands
- Opleiding heftruck
- …
Conclusie: voedseldistributieplatformen bieden méér dan enkel tewerkstelling
Op meerdere vlakken zien we dus een gunstig effect voor de werknemers. Hun inzetbaarheid en arbeidskansen vergroten door de technische en administratieve vaardigheden die zij aanleren. Een niet te onderschatten impact is ook de gerichte persoonlijke ontwikkeling op de werkvloer en in de contacten met de sociale organisaties in de ‘community’, wat hun zelfvertrouwen en zelfwaarde versterkt. Die contacten binnen de regio zijn een belangrijke factor voor hun sociale integratie en verbondenheid met de lokale gemeenschap.
Met behulp van de Social Value Engine kan je een monetaire waarde berekenen voor verbeteringen op sociaal vlak: sociaal rendement. We becijferden dat het project meer dan € 100 miljoen sociaal rendement creëerde tussen 2019 en 2022. Benieuwd naar hoe we dit hebben gemeten? Hier kan je er meer over lezen.
Voor de sociale impact van de individuele distributieplatformen en concrete info over de Social Return on Investment (SROI), contacteer alexia.sabbe@vives.be.
Lees meer over het Flavour Project.