Auteurs: Dirk Gillis & Karolien Lenaerts (HIVA-KU Leuven)
Bijna iedereen heeft er al wel eens van gehoord, online platformen zoals Deliveroo of RingTwice die het mogelijk maken om snel en eenvoudig aan de slag te gaan als fietskoerier of klusjesman. De platformeconomie verlaagt de drempels naar de arbeidsmarkt en moedigt ondernemerschap aan. In de laatste tien jaren is de platformeconomie dan ook sterk gegroeid.
De opkomst van de platformeconomie gaat grotendeels samen met een toenemende krapte op de arbeidsmarkt, onder meer als gevolg van economische, maar ook demografische evoluties. Om de tewerkstellingsgraad te verhogen, is er vanuit het beleid steeds meer aandacht voor het activeren van personen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Kan de platformeconomie hier een rol in spelen? Dat is de vraag die centraal stond in een onderzoeksproject rond platformwerk als opstap naar kwalitatieve en duurzame tewerkstelling.
Wat is platformwerk?
Platformwerk omvat alle vormen van betaalde arbeid die geleverd worden op, via, of bemiddeld worden door een online platform. Platformwerk is dus erg divers. Het kan gaan om heel kleine taken die slechts enkele seconden duren en door iedereen uitgevoerd kunnen worden (bv. foto’s sorteren), tot complexe langlopende projecten die door specialisten worden gedaan (bv. softwareontwikkeling).
Een van de belangrijkste kenmerken van platformwerk is het gebruik van algoritmisch management. Algoritmen worden gebruikt om taken toe te wijzen, te monitoren en te evalueren en om het gedrag en de prestaties van platformwerkers te beïnvloeden en te evalueren. Het gebruik van algoritmisch management kan de autonomie, flexibiliteit en job- en inkomenszekerheid van de platformwerkers aanzienlijk verlagen.
Bijvoorbeeld, het platform verzamelt in real time gegevens over de snelheid en nauwkeurigheid waarmee iemand taken uitvoert. Die informatie wordt gebruikt om aan elke platformwerker een score toe te kennen. Platformwerkers worden gerangschikt op basis van die scores en taken worden toegewezen aan platformwerkers aan de hand van deze rangschikking. Platformwerkers met lagere scores krijgen zo minder taken aangeboden of enkel taken die bijvoorbeeld minder goed betaald worden.
Daarnaast wordt platformwerk vaak beschouwd als een ‘atypische’ vorm van werk die afwijkt van de traditionele arbeidsrelatie tussen werkgever en werknemer, waarbij een werknemer een vast contract heeft en voltijds werkt voor één werkgever. Platformwerkers hebben doorgaans geen stabiele en langdurige relatie met het platform of de klant. De diensten die zij verlenen zijn tijdelijke (soms uiterst korte), duidelijk af te bakenen activiteiten.
Waarom doet men platformwerk?
Platformwerk wordt zowel als hoofd- of bijverdienste gedaan. Sommigen werken slechts beperkt of onregelmatig via platformen, terwijl anderen dit dagelijks of wekelijks doen (m.n. bij transport). De belangrijkste redenen om aan platformwerk te doen zijn de flexibiliteit en de mogelijkheid om extra bij te verdienen. Al is er ook een groep platformwerkers die aangeeft platformwerk te doen omdat men geen ander werk vindt of omdat er geen sollicitatie of diploma is vereist. Dit is dus de enige vorm van werk die voor hen toegankelijk is. Bovendien groeit de groep die afhankelijk is van het inkomen dat via platformwerk verdiend wordt om rond te komen.
Platformwerk als opstap naar de arbeidsmarkt
Platformwerk kán de drempels naar de arbeidsmarkt verlagen en zo emanciperende effecten teweegbrengen voor die groepen die moeilijk aansluiting vinden tot de arbeidsmarkt. Instappen is meestal eenvoudig. Platformwerkers kunnen in principe ook kiezen of, waar en wanneer ze werken, welke taken ze uitvoeren, enzovoort. Zo kan iemand bepaalde taken uitproberen of net vermijden, rekening houdend met de eigen noden (bv. wat betreft talenkennis of in het kader van een handicap) en de gewenste balans tussen werk en privéleven. Platformwerk kan zo voor een tijdelijk vangnet zorgen.
Toch is het effectief toegewezen krijgen van taken niet evident. Platformwerkers zijn hiervoor immers vaak afhankelijk van de klant (bv. via klantenreviews) en/of het platform (zie hoger). Soms is er ook gewoon te weinig werk. Vooral voor taken die door iedereen kunnen worden uitgevoerd, is de concurrentie tussen platformwerkers hoog. Tot slot, heeft niet iedereen de nodige vaardigheden en de toegang tot technologie om platformwerk te doen (digitale kloof). De website en app die platformen gebruiken zijn ook niet altijd voor iedereen even toegankelijk.
De kwaliteit van de arbeid in de platformeconomie
In sommige gevallen kan platformwerk een kwalitatief betere job zijn dan het alternatief. Met name door de hoge mate van flexibiliteit en autonomie, die het combineren van platformwerk met andere activiteiten mogelijk maakt (bv. zorgtaken). Het gebruik van digitale technologieën kan het uitvoeren van werk faciliteren.
Ook hier wijst onderzoek uit dat vooral personen met sterkere arbeidsmarktprofielen de kwalitatief goede jobs weten te vinden in de platformeconomie. Kwetsbare groepen doen vaker platformwerk met een lagere arbeidskwaliteit (bv. laag betaald, zeer korte/lange werktijden, onregelmatig werk, zonder toegang tot sociale bescherming, geen opleidingsmogelijkheden, geen aandacht voor veiligheid en gezondheidsaspecten). Bovendien is die laatste groep vaker afhankelijk van het inkomen verdiend door platformwerk. Zij is dus vaker bereid om kwalitatief minder goed werk te aanvaarden, met alle risico’s van dien.
En wat daarna?
In bepaalde gevallen worden, door platformwerk te doen, vaardigheden ontwikkeld en kennis en een netwerk opgebouwd die kunnen worden ingezet in andere jobs en sectoren. Echter is het vaak moeilijk om die verworven kennis en vaardigheden te valoriseren. Bovendien stoppen veel platformwerkers vaak vrij snel na aanvang. Redenen daarvoor zijn dat platformwerk te weinig betaald werd, de zoektocht naar werk via online platformen te moeilijk was, het platformwerk uiteindelijk helemaal niet de beloofde autonomie of flexibiliteit bood, enzovoort.
Platform-denken en een ecosysteem voor inclusief platformwerk
Hoewel platformwerk opportuniteiten en voordelen kan bieden, ook voor kwetsbare groepen en personen met een afstand tot de arbeidsmarkt, blijken deze zich niet altijd (vanzelf) te materialiseren in de praktijk. Indien dat wel het geval is, dan meestal enkel voor personen met sterkere arbeidsmarktprofielen. De door onversneden voorstanders zo geroemde voordelen van platformwerk, blijken zelfs vaak regelrechte nadelen of valkuilen te zijn. Zo zijn bv. de instroommogelijkheden vaak reëel. De mogelijkheden om door te stromen naar een kwalitatieve en duurzame tewerkstelling binnen of buiten de platformeconomie lijken daarentegen eerder beperkt tot onbestaande. Platformwerk is dus geen ‘ready made’ oplossing voor arbeidsmarkt(re)integratie en de arbeidsmarktkrapte.
Bovendien vertrekt het beleid rond bemiddeling en toeleiding naar de arbeidsmarkt vanuit de logica van afhankelijke arbeidsrelaties en traditionele werkcontexten. Daardoor kunnen beleidsmakers en intermediaire organisaties de opportuniteiten en valkuilen van platformwerk niet goed inschatten. Vooral over wat juridisch mogelijk is, onder welke voorwaarden, en wat de gevolgen voor uitkeringen en andere rechten zijn, bestaat veel onduidelijkheid. Te meer omdat het juridisch kader rond platformwerk, zo het al bestaat, te veel onduidelijkheden bevat. Daardoor vergroot de rechtsonzekerheid van de platformwerker (in spe) alleen maar.
Het loskoppelen van de platformtechnologie op zich, het niet of anders gebruiken van algoritmisch management en de keuze voor een sociaal verantwoord (en duurzaam) bedrijfsmodel kan echter opportuniteiten bieden, bijvoorbeeld in de sociale economie.
Aanbevelingen
Om de opportuniteiten van platformwerk te kunnen realiseren, ook voor meer kwetsbare groepen en personen met een afstand tot de arbeidsmarkt, moet minimaal aan de volgende voorwaarden zijn voldaan:
Voldoende rechtszekerheid, voorzienbaarheid:
Het bestaande juridisch kader rond platformwerk biedt te weinig tot geen rechtszekerheid. Vragen zijn bijvoorbeeld: wat bij het overschrijden van de inkomensdrempel in de regeling deeleconomie en de gevolgen voor de uitkering? Wat indien later blijkt dat de regeling deeleconomie niet van toepassing kon zijn in dat specifieke geval? Naast een voldoende kwaliteitsvolle regelgeving is daarbij een afdoende handhaving ervan noodzakelijk. Bovendien is het beleid rond ‘kwetsbare’ groepen of doelgroepen versnipperd over beleidsniveaus en -domeinen heen. Dit maakt informatie inwinnen moeilijk, met name voor (potentiële) platformwerkers, begeleiders, sociaal werkers, organisaties, ondernemingen en administraties.
Voldoende veiligheid, vertrouwen:
Het inzetten op een ‘human backoffice’ (i.p.v. een louter algoritmisch management) is van het allergrootste belang. Zeker in geval van kwetsbare personen. Dit niet alleen bij specifieke situaties of problemen, maar ook omdat reeds meermaals is aangetoond dat algoritmisch management leidt tot vormen van discriminatie, stigmatisering of regelrechte uitsluiting van personen en groepen. Zeker bij kwetsbare groepen is alertheid voor gevaar voor stigmatisering en inzetten op het verhogen van het vertrouwen van de (potentiële) platformwerker (in zichzelf, de begeleider, in het proces, in de arbeidsmarkt, …) een must. Daartoe dient het beleid verder in te zetten op het bevorderen van de algemene werkomstandigheden en veiligheid en gezondheid in platformwerk. Onder meer, maar niet louter, door aangewende algoritmen en systemen van algoritmisch management transparant te maken.
Voldoende ondersteuning en begeleiding vanuit een breder ecosysteem (beleid, arbeidsmarktactoren, intermediaire organisaties, platformen, …):
Teneinde de platformeconomie verantwoord én succesvol te kunnen aanwenden bij het (re-)activeren van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt dienen bestaande structuren versterkt en uitgebouwd te worden in plaats van afgebouwd en bijvoorbeeld via outsourcing van (kern)taken versnipperd. Ook dient men de kennis over platformwerk te verhogen op alle beleidsniveaus. Dit met voldoende aandacht voor de noodzakelijke flankerende maatregelen, die op dit ogenblik zowat overal ontbreken. Verdere dataverzameling en kennisuitwisseling zijn dan ook noodzakelijk om een performant beleid uit te werken.
Meer lezen?
Deze blogpost steunt op de bevindingen van het onderzoeksproject “De platformeconomie als opstap naar duurzame werkgelegenheid: uitdagingen en voorwaarden”. Het project kwam tot stand met de steun van het Europees Sociaal Fonds. HIVA-KU Leuven en ID-VUB voerden het uit. Meer informatie over dit project is beschikbaar op de website. Het project leverde de volgende output op:
De website bevat ook de presentaties van de slotconferentie en de internationale workshop. Daarnaast zijn er korte video’s te vinden waarin interessante initiatieven rond platformwerk worden geduid.
Meer info? Neem gerust contact op met Dirk Gillis en Karolien Lenaerts (HIVA-KU Leuven).
Afbeelding van Kai Pilger via Unsplash