Kort en krachtig duidelijk maken waarover je onderzoek gaat, dat is niet eenvoudig, zeker niet als je publiek weinig voorkennis heeft. UAntwerpen organiseert daarom elk jaar de schrijf- en presentatiewedstrijd PRESS>SPEAK waarbij ze jonge onderzoekers hun eerste stappen wil laten zetten in wetenschapscommunicatie. De winnaars van de schrijfwedstrijd krijgen een plekje op de Pintra blog.
Bij de PRESS>SPEAK-schrijfwedstrijd krijgen onderzoekers de opdracht om hun onderzoek uit te leggen in een tekst van max. 2000 tekens. Daarbij moeten ze ook een korte, maar krachtige titel bedenken, een opvallende tussentitel en een afbeelding die illustreert wat voor verschil zijn/haar/hun onderzoek gaat maken in de samenleving. De derde en laatste winnende tekst van 2021 komt van Haike Delafontaine (Faculteit Sociale Wetenschappen) en gaat over eenzaamheid bij senioren.
Eenzaamheid bij senioren: hoe bekender, hoe (be)minder
Je hoort het woord ‘eenzaamheid’ tegenwoordig overal. Toch is het niet eenvoudig om toe te geven dat je eenzaam bent, ongeacht je leeftijd. Het beeld van de eenzame oudere stellen we niet langer in vraag. In mijn onderzoek ga ik op zoek naar de verhalen achter de cijfers, in de hoop zo komaf te maken met stereotypering van eenzame senioren.
Eenzaam oud worden lijkt vandaag wel een onvermijdelijk lot. Senioren hebben daardoor op enkele vlakken moeite om met hun eenzame gevoelens over de brug te komen. In een samenleving die zelfstandigheid hoog in het vaandel draagt, ligt dat trouwens nog gevoeliger. Eerst en vooral willen ze vermijden dat ze het beeld van de wegkwijnende oudere naar hun gevoel bevestigen. Daarnaast maakt de context het hen nagenoeg onmogelijk om de aandacht op het probleem te vestigen. Als ‘eenzaam’ en ‘oud’ haast synoniemen van elkaar zijn, dan moet het wel de normale gang van zaken zijn. In zo’n geval ervaren senioren eenzaamheid zelf niet langer als problematisch, wat praten overbodig maakt.
Onderzoek naar eenzaamheid richtte zich in het verleden vooral op het ontwikkelen van betrouwbare vragenlijsten om eenzaamheid te bevragen. Die hebben ons geholpen om meer inzicht te verwerven in de risicofactoren, beschermende factoren en gevolgen van eenzaamheid, met het oog op preventie. De dominante focus op oorzaken, gevolgen en correlaten heeft echter een keerzijde. De kern van de eenzame ervaring, de betekenis die
mensen er zelf aan geven, raakte ondergesneeuwd.
‘Back to the basics’
Volgens de literatuur is het moeilijker om eenzaamheid aan de hand van vragenlijsten te meten dan aanvankelijk gedacht. Eenzaamheid ontstaat niet abrupt; het is een reactie op een geleidelijk proces. Wanneer sociale interacties herhaaldelijk uitblijven, raak je hoe langer hoe meer overtuigd dat belangrijke anderen in je leven ontbreken. Het is lastig om de vinger op de wonde te leggen als het over het exacte moment gaat waarop eenzaamheid de kop opsteekt. ‘Ja’ of ‘nee’ antwoorden op een aantal vragen die peilen naar eenzaamheid, is dus niet altijd evident.
Kwalitatief onderzoek zoals het mijne is bijgevolg broodnodig. Hoe meer je er als onderzoeker naar streeft om
jezelf volledig onder te dompelen in de gedachtegang van je gesprekspartners, hoe beter je erin slaagt om de betekenis achter eenzaamheid te achterhalen. In mijn onderzoek zal ik met senioren in gesprek gaan om op basis van de manier waarop zij eenzaamheid vormgeven een accurater beeld te schetsen van het probleem. Door middel van sensibilisering kunnen we aantonen dat ‘oud’ en ‘eenzaam’ niet noodzakelijk synoniemen hoeven te zijn. Zo creëer je kansen om aan oplossingen te werken op maat van het individu.
