Onder de vlag Black Lives Matter@UAntwerpen deed onze universiteit begin juni een oproep om ervaringen en suggesties te delen met het oog op meer diversiteit. Dat leverde een stroom aan reacties en initiatieven op. Maar wat is daar sindsdien mee gebeurd? Een overzicht.
Woede en onbegrip. Die gevoelens overheersten bij Iraida Lokasi en haar vrienden toen ze hoorden over de tragedie in Minneapolis. “Waarom gebeurt zoiets? Waarom wordt er niets tegen gedaan? Het was niet het eerste geval van politiegeweld tegen een zwarte en dergelijke zaken gebeuren ook in België. Maar nu de beelden wereldwijd verspreid zijn, kan niemand er nog om heen”, zegt Iraida, studente lerarenopleiding en voorzitter van de studentenvereniging African Youth Organization (AYO). Veel AYO-leden trokken naar de protestmanifestaties in Brussel en Antwerpen. Iraida: “Er was een zekere triestheid: waarom zijn zulke protesten anno 2020 nog altijd nodig?”
“Overspoeld met reacties”
Ook onze universiteit voelde de nood om te reageren. “UAntwerpen wil een inclusieve plek zijn, waar iedereen zich thuis voelt en waar geen plaats is voor racisme of discriminatie”, zegt Edith Piqueray van Team Diversiteit. “Toen de Black Lives Matter-beweging naar hier overwaaide, zagen we dat enerzijds als een opportuniteit, maar wilden we anderzijds ook een duidelijk standpunt innemen. Vandaar die oproep op Facebook, later gevolgd door een brief aan alle studenten en personeel en ook mensen buiten de universiteit.”
De Facebookpost werd 108 keer gedeeld en er kwamen ook veel reacties binnen bij Team Diversiteit. “Op een zeker moment werden we echt overspoeld. Het was fijn om te zien dat het thema zo sterk leeft, maar tegelijk maakte het duidelijk dat we nog veel kunnen verbeteren”, zegt Sam Smit van Team Diversiteit.
In de maanden erna ontstonden heel wat initiatieven. Sam: “Zo richtte de onderzoeksgroep Communicatiewetenschappen een werkgroep op om te bekijken hoe we als universiteit diverser kunnen communiceren. Dat heeft geleid tot een brainstormsessie waaraan ook wij en het Departement Communicatie deelnamen. Daarbij waren ook verschillende zwarte personeelsleden aanwezig.” Daaruit kwamen al enkele ideeën, zoals het voornemen om via onze Facebookpagina al eens aandacht te besteden aan religieuze feestdagen, niet alleen de rooms-katholieke feestdagen maar ook die van andere geloofsgemeenschappen.
Letteren en Wijsbegeerte: debattenreeks
Ook binnen de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte vonden ze het tijd voor actie. “Het besef dat we in België gelijkaardig politiegeweld zien, de protesten die overal de kop opstaken, de steeds luider klinkende roep om dekolonisering: dat alles maakte ook bij ons veel los ”, zegt doctoraatsstudente Camille Bourgeus. “Onder mijn collega-doctorandi vond ik heel snel een twintigtal gegadigden om een keer samen te zitten.”
Een werkgroep zorgde voor een leeslijst met boeken over antiracisme die tot nog toe niet in onze bibliotheek te vinden waren. Daarnaast ontstond het idee voor een debattenreeks rond dekolonisering aan onze universiteit, gepland in het voorjaar. “De eerste lezing gaat over het zogenoemde ‘witte privilege’”, legt doctorandus Melina Ghassemi Nejad uit. “Het uitgangspunt is dat racisme bestaat en dat we daar iets aan moeten doen: dat behoeft geen debat. Om te tonen dat politiegeweld tegen zwarten niet alleen in de Verenigde Staten plaatsvindt, laten we onder meer de documentaire ‘Wit is ook een Kleur’ zien, van de Nederlandse Sunny Bergman. In de tweede sessie zoeken we het nog dichterbij met een panelgesprek rond islamofobie en etnisch profileren in Antwerpen.”
Camille Bourgeus 
Melina Ghassemi Nejad 
Rosa Lambert
Na een lezing over de universiteit en haar koloniaal verleden komt tenslotte de huidige dominerende visie op kennis en kennisproductie aan bod, via een webinar en een workshop. “Nog steeds worden universiteiten uit het globale noorden als de norm beschouwd. Daarom nodigen we voor de webinar academici uit het globale zuiden uit”, zegt doctoraatsstudente Rosa Lambert.
Wat met klachten over racisme?
Velen maakten van de oproep in juni gebruik om ervaringen te delen. Edith: “Zo hoorden we dat het n-woord nog altijd zonder enige vorm van duiding gebruikt wordt in sommige handboeken en lessen, wat uiteraard erg kwetsend is. Ook was er een studente van kleur die vertelde hoe een docent er spontaan vanuit ging dat Nederlands haar moedertaal niet was.”
Team Diversiteit neemt klachten altijd op met de betrokkenen. Maar ook daar is verbetering mogelijk, vindt Sam. “Uit de vele reacties op onze oproep hebben we geleerd dat de drempel om met zo’n klacht iets te doen, vaak groot is. We bekijken wat we daaraan kunnen doen: hoe ervoor zorgen dat mensen zich gehoord voelen en dat wij als universiteit sneller kunnen reageren? Een mogelijke piste is een specifiek aanspreekpunt voor dergelijke klachten.”
Edith Piqueray 
Sam Smit
Nog beter is uiteraard om de klachten te voorkomen. Edith: “Vooroordelen zijn vaak onbewust en heel menselijk, maar we moeten werken aan een grotere bewustwording. Op korte termijn komt er daarom een training voor docenten rond unconscious bias.” Daarnaast bestaat er al langer een vorming rond interculturele communicatie. “Allemaal zaken die we in samenwerking met de faculteiten en andere departementen doen”, zegt Edith.
AYO gaat in gesprek
Ook AYO polste bij haar achterban naar ervaringen met racisme binnen de universiteit. Daarop kwamen heel wat reacties. Iraida: “Sommige hadden betrekking op ongelukkige uitspraken van docenten, andere kwamen van studenten die zich benadeeld voelden. We hebben gelukkig een nauwe samenwerking met de universiteit en dus zijn we met die klachten gaan aankloppen bij Team Diversiteit. Daarop heeft ons bestuur met hen en de rector gesprekken gehad. Ook met de betrokken faculteiten hebben we contact opgenomen. Er werd telkens heel positief gereageerd. De universiteit wil graag met ons in gesprek gaan.”
Iraida beseft dat verandering tijd vraagt. “Denk maar aan de manier waarop er over dekolonisering wordt onderwezen. Die lessen worden soms eenzijdig gebracht en sommige geschiedenisboeken zijn aan vervanging toe. Dat soort zaken verander je niet in een-twee-drie, maar we zijn heel blij dat er gesprekken aan de gang zijn.”
Of ze verbaasd waren over de negatieve ervaringen van hun leden? Iraida: “Eigenlijk niet: we weten dat die situaties nog altijd bestaan. Maar het is positief dat studenten er nu mee naar buiten komen. ‘Black Lives Matter’ heeft iets in gang gezet: hogescholen en universiteiten beseffen dat er nu echt iets moet gebeuren.”
De studentenvereniging organiseerde samen met Sara Elloukmani en Ariadne Driezen van het Departement Sociologie en cultuurdienst Rubi een fototentoonstelling over de Black Lives Matter-protesten in België. Die was afgelopen najaar te bekijken in De Meerminne. De foto’s waren van de hand van Gerson Graça Ntiti, student fotografie aan de AP Hogeschool Antwerpen.
Acties op korte en lange termijn
“Uiteraard heeft onze universiteit al langer aandacht voor de thema’s antiracisme en dekolonisering”, vult Edith aan. “Ik denk bijvoorbeeld aan ‘Debating development’, een reeks van lezingen over dekolonisering in relatie tot ontwikkelingsthema’s. Dat is een initiatief van het Instituut voor Ontwikkelingsbeleid (IOB) en de Universitaire Stichting voor Ontwikkelingssamenwerking (USOS).”
Edith en Sam beseffen dat het werk nooit af is. Sam: “We weten dat er binnen onze universiteit nog altijd structurele problemen zijn. Input van studenten en docenten is daarom heel nuttig.” Een veelgehoorde bekommernis na de oproep op Facebook was dat er meer diversiteit moet komen binnen het personeel. Sam: “Zoiets los je niet zomaar op. Maar het is wel een belangrijk punt binnen ons diversiteitsactieplan (DAP) voor personeel.”
Andere zaken zijn gemakkelijker aan te pakken. Zo storen sommigen zich aan de vermelding van de geboorteplaats op de studentenkaart. Vooral studenten met buitenlandse roots worden daar wel eens op aangesproken. “Vanaf volgend academiejaar verdwijnt die vermelding. En ook de vraag naar een halal aanbod in de komida-restaurants wordt bekeken”, zegt Sam.
Wat is de rol van Team Diversiteit?
Uit de reacties op de oproep kwam ook naar voor dat velen niet weten wat onze universiteit allemaal doet om diversiteit te bevorderen. Ook de rol van Team Diversiteit is niet voor iedereen duidelijk. Sam legt het graag nog een keer uit. “We werken vooral beleidsmatig, met op dit moment twee grote kapstokken: het diversiteitsactieplan (DAP) voor studenten en het DAP voor personeel. Daarnaast houden we ons bezig met zaken die intussen definitief geïmplementeerd zijn. Een daarvan is het Tutoraat, een initiatief waarbij studenten studieondersteuning bieden aan leerbedreigde leerlingen uit het secundair onderwijs om de drempel naar hogere studies te verlagen. Daarnaast is er Mentoraat Plus, een mentoringtraject dat studenten uit kansengroepen extra ondersteuning biedt bij de overgang naar het hoger onderwijs. Verder proberen we zoveel mogelijk de faculteiten, departementen en diensten te ondersteunen om hun werking divers en inclusief te maken.”
Edith maakt sinds 2016 deel uit van Team Diversiteit en is een van de coördinatoren van Mentoraat Plus. Daarnaast werkt ze vooral mee aan professionaliseringstrajecten voor docenten. Sam kwam erbij in 2019 en houdt zich voornamelijk bezig met het uittekenen van het DAP voor personeel, naast de implementatie van het DAP voor studenten. Het team telt acht medewerkers.
Suggesties en opmerkingen blijven welkom via diversiteit@uantwerpen.be. Heb je klachten rond racisme of discriminatie, dan kan je dat als personeelslid melden via de gebruikelijke meldings- en opvangkanalen. Studenten kunnen daarvoor terecht op Blackboard.
De debatten rond dekolonisering van de doctorandi Letterkunde vinden plaats in het voorjaar van 2021, op 16/2, 9/3, 30/3, 20/4 en 11/5.
Herbekijk alle webinars uit de reeks Debating Development van USOS en IOB. Het centrale thema dit jaar was ‘Reflecting on decolonial perspectives’.
Meer lezen over antiracisme? Deze link helpt je op weg.