Langere wachtlijsten, een toevloed aan eetstoornissen, patiëntenstops in de privépraktijken, minder bereikbare huisartsen… Corona is niet goed voor onze mentale gezondheid, zoveel is zeker. Psychiater Marianne Destoop en psycholoog Kris Van den Broeck werpen licht op de situatie.
Een belangrijke uitdaging in coronatijden vormt onze geestelijke gezondheidszorg. Al voor corona waren de wachtlijsten vrij lang, en ze zijn er helaas niet korter op geworden. “Vooral voor kinderen en jongeren is de toestand schrijnend”, vertelt psycholoog en gedragstherapeut Kris Van den Broeck. “Die moeten soms een jaar wachten vooraleer ze ergens terechtkunnen. Zelfs voor acute problemen is er soms geen onmiddellijk antwoord. Vrijwilligersorganisatie TeJo, die gratis therapeutische ondersteuning biedt aan jongeren met milde klachten, krijgt almaar complexere casussen. We zien ook een grote toevloed aan eetstoornissen.”
“Ook binnen de verslavingszorg zien we een toename bij de jongere doelgroepen, al dan niet gecombineerd met een psychose”, vult alumna en psychiater Marianne Destoop aan. “De gesubsidieerde ambulante Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG’s) kunnen de toevloed niet aan, privépraktijken hebben voor het eerst patiëntenstops ingevoerd, en ook huisartsen zijn door de coronasituatie minder bereikbaar. In bepaalde regio’s is er zelfs een stevig tekort aan huisartsen. Als zij niet te bereiken zijn, dan stroomt het teveel aan patiënten door naar meer gespecialiseerde zorg.”
Preparé bij de bakker
“En daar horen ze vaak niet thuis”, meent Kris. “Een recent onderzoek van ons wijst uit dat veel mensen in het ambulante circuit terechtkomen omdat de residentiële zorg dichtslibt. Ambulante zorgverleners krijgen daardoor met veel zwaardere klachten te maken en komen vaak minder toe aan de patiënten met mildere klachten.”
“Nog een probleem is dat psychiaters worden terugbetaald en psychologen slechts beperkt, zodat veel mensen nu bij de psychiater terechtkomen, terwijl een psycholoog of therapeut hen evengoed kan behandelen.”
De sleutel ligt volgens mij bij een voldoende groot aanbod natuurlijk, maar ook en vooral bij een goede inschatting van de noden, zodat mensen zo snel mogelijk op de juiste plek terechtkomen. Je kan het vergelijken met een klant die een potje preparé aan de bakker vraagt. Die persoon is aan het verkeerde adres, maar daardoor loopt de wachttijd voor de klanten achter hem ook op.
Kris Van den Broeck, psycholoog en gedragstherapeut
“Je ziet dat mensen zich nu merkbaar minder goed voelen”, aldus Marianne. “Maar dat hoeft niet per se te leiden tot meer pathologieën. Een ernstige psychiatrische aandoening (EPA) treft maar één à twee procent van de bevolking, en we hebben geen bewijs dat dit door corona stijgt. Maar mensen kunnen wel meer symptomen ervaren door het wegvallen van een zinvolle daginvulling, door een gereduceerde werking van het OCMW, enzovoort. Het is te vroeg om de gevolgen van corona op lange termijn te kennen omdat heel veel factoren hier een rol spelen. We zien wél dat er telkens een toename van het aantal hulpvragen is ná een besmettingsgolf.”
Bovendien komt er na de coronacrisis wellicht een financiële crisis aan en die is ook nooit bevorderlijk voor het mentale welzijn. Dat hebben we gezien in 2008. Het aantal suïcides nam toen stevig toe.
Kris Van den Broeck
Burn-out
Een nieuwe aandoening waarover de laatste maanden veel gesproken wordt, is de zogenaamde parentale burn-out. Zijn er effectief meer mensen met die diagnose? “Vroeger was burn-out een louter werkgerelateerde problematiek”, weet Kris. “Nu wordt dat al wat breder getrokken naar alle soorten langdurige engagementen, zodat ook mantelzorgers en studenten bijvoorbeeld een burn-out kunnen hebben. De term wordt ook almaar meer gebruikt bij een onevenwichtige work-life balance.”
Ik denk dat we eens goed moeten kijken wat de huidige draagkracht van de bevolking is op vlak van werk, zorg en ouderschap, en dat we daar lessen uit moeten trekken.
Marianne Destoop, psychiater en alumna
“Maar ik weet niet of dat de opdracht van de psychologie of de psychiatrie is. De maatschappij zelf heeft als taak het welzijn en de levenskwaliteit van de bevolking te optimaliseren. Wij moeten ons vooral focussen op de behandeling van psychologische aandoeningen en psychiatrische stoornissen. Ik denk dat we dit debat over de taakverdeling in het licht van de wachtlijsten en de grote zorgvragen dringend moeten voeren.”
Assepoester
“Guy Tegenbos, senior redacteur bij De Standaard, schreef een aantal jaar geleden: ‘De geestelijke gezondheidszorg is de Assepoester van de maatschappij’”, vertelt Kris. “Daarmee bedoelde hij dat er altijd naar de geestelijke gezondheidszorg wordt gekeken als de boel opgekuist moet worden doordat de maatschappij aan een te hoog toerental draait. We moeten de beleidsmakers erop attenderen dat er veel meer kan gedaan worden op vlak van zelfzorg en de inrichting van de maatschappij.”
Aan het begin van de coronacrisis hebben we volgens mij een belangrijke kans gemist. Als je mensen opsluit in hun kot, moet je niet denken dat alles vanzelf goed komt, met als enige preventieve maatregel: ‘we breiden uw Telenetabonnement kosteloos uit’. We hadden meer moeten inzetten op het informeren over zelfzorg, over hoe de psyche werkt en wat de mens zelf kan doen. Dat had via de nationale televisiekanalen kunnen gebeuren, op social media… Dat kwam te beperkt, te laat.
Kris Van den Broeck
Historische achterstand
“Vlaanderen pakt nu dan wel uit met een groots plan rond onze mentale gezondheid, maar eigenlijk is die 25 miljoen die ze vrijmaken, niet meer dan het terugdraaien van de besparingen van 6% die een tijd geleden zijn doorgevoerd”, vindt Kris. “In vergelijking met onze buurlanden gaat er nog altijd erg weinig geld naar onze geestelijke gezondheidszorg en staan we historisch achter. Er zijn federaal wel een aantal belangrijke initiatieven genomen: een jaarlijkse investering van 200 miljoen euro bijvoorbeeld, en recent is er nog eenmalig 20 miljoen vrijgemaakt voor de kinderpsychiatrie. Maar extra geld alleen gaat de problemen niet oplossen. Waar ik aan wil werken, is hoe we dat geld moeten besteden. Daarvoor hebben we vooral beter cijfermateriaal en beter onderzoek nodig. Dat proberen we nu met de Leerstoel Public Mental Health te bewerkstelligen. Het is een initiatief van een aantal Antwerpse ziekenhuizen die tot een meer datagestuurde geestelijke gezondheidszorg willen komen, met meer overeenstemming tussen de noden en het aanbod.”
Er moet veel meer geïnvesteerd worden in onderzoek binnen de geestelijke gezondheidszorg. De afgelopen decennia is er amper onderzoek binnen de psychiatrie gedaan. Daardoor moeten we altijd een beroep doen op data uit de internationale literatuur, maar die zijn niet bruikbaar om de zorgnoden in Vlaanderen in kaart te brengen.
Marianne Destoop
“Ik zou niets liever hebben dan dat er iets was als Kom op tegen Kanker voor de geestelijke gezondheidszorg”, bekent Kris. “Evenveel mensen als er kanker krijgen, komen immers tijdens hun leven in aanraking met een psychologische problematiek.”
Hoopvol voor de toekomst
“Maar ik ben wél hoopvol”, besluit Marianne. “Als je kijkt naar de wetenschap en de maatschappelijke evolutie die we hebben meegemaakt in de psychiatrie en de geestelijke gezondheidszorg van de laatste 50 jaar, dan is er veel gebeurd. Je ziet nu veel meer vermaatschappelijking: patiënten krijgen weer een plaats en een rol in de maatschappij. De medicatie veroorzaakt vandaag veel minder bijwerkingen en de prognoses worden gunstiger. We evolueren naar een gepersonaliseerde behandeling met focus op een vroegtijdige diagnostiek. Het stigma verdwijnt langzaam, mede ook dankzij BV’s die openlijk uitkomen voor hun depressie of verslaving. Ook patiënten die zelf een (beleidsmatige) rol opnemen in instellingen voor geestelijke gezondheidszorg stemmen mij hoopvol. De empowerment van patiënten heeft veel positieve effecten.”
Marianne Destoop is alumna geneeskunde (2006) en doctor in de medische wetenschappen (2013), werkt aan UAntwerpen binnen het Collaboratief Antwerps Psychiatrisch Onderzoeksinstituut en is psychiater bij Zorggroep Multiversum in Boechout, met expertise ‘kwetsbare groepen’.
Kris Van den Broeck is psycholoog-gedragstherapeut en focust binnen UAntwerpen op het bevorderen van de geestelijke gezondheidszorg in de eerste lijn. Hij is titularis van de Leerstoel Public Mental Health, directeur van de Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie en trekker van de Staten-Generaal van de Geestelijke Gezondheidszorg.
(interview door Katrien Verreyken)
Dit artikel werd ook gepubliceerd in het Magazine Universiteit Antwerpen.