De voorbije maanden werd door sommige opiniemakers herhaaldelijk gesuggereerd dat het mentale welzijn van de Belgen niet op de radar van beleidsmakers, beslissingsorganen of academici stond. In de Grote Coronastudie hebben we echter van bij de start, half maart 2020, het mentale welzijn continu opgevolgd. Het monitoren van mentaal welzijn was zelfs één van de grote pijlers van de studie.
Zo volgden we via een standaardschaal (de General Health Query 12) onze deelnemers doorheen de verschillende fases van onze gezamenlijke strijd tegen het coronavirus. De eerste grafiek is in deze veelzeggend. Sinds midden maart zien we de evolutie van het gemiddeld mentale welzijn van onze deelnemers. Op basis van de gewogen cijfers geeft dat ook een indicatie van de gemiddelde Belg of Vlaming. Hoe lager op de schaal, hoe beter het mentaal welzijn.
Mentaal welzijn volgt de maatregelen
In de grafiek zien we een stelselmatige verbetering tot midden juli. Dit loopt samen met de geleidelijke start van de verschillende fases en bijhorende mogelijkheden tot meer sociaal contact en (gedeeltelijke) heropening van scholen en horeca na de eerste golf, gevolgd door de vakantieperiode.
De stijgende circulatie van het virus heeft geleid tot doortastende maatregelen in de provincie Antwerpen eind juli, en die hebben een duidelijk effect op het mentale welzijn. Opvallend hierbij is dat dit zich niet beperkte tot de provincie Antwerpen, maar dat er ook een effect was op de deelnemers in de andere provincies. In de provincie Antwerpen is het wel meer uitgesproken.
Naar het einde van augustus blijven de problemen met het virus sluimeren in het Brusselse, en na de vernieuwde en sterkere stijging van de besmettingen vanaf september, en vervolgens de ziekenhuisopnames en bezette bedden op intensieve zorgen, zien we eveneens een toename van de scores op de GHQ-12 in de bevragingen vanaf begin oktober.
Niet elke deelnemer volgt dezelfde evolutie
Het risico met gemiddelden is natuurlijk dat bepaalde groepen in de massa opgaan. Zo zagen we in de loop van de voorbije maanden dat er een groep deelnemers is die veel hoger scoort op de GHQ-12. In de grafieken hieronder wordt de evolutie weergegeven. 15% van de deelnemers in de laatste bevraging scoort 10 of hoger, wat wijst op een sterk verlaagd mentaal welzijn.
In de hoogste scores gaat het om (a) deelnemers uit de leeftijdsgroep 16-25 (voornamelijk studenten); (b) 26-45 jarigen die vaak aangeven dat hun inkomen de voorbije periode daalde en met een iets hogere vertegenwoordiging van vrouwelijke deelnemers. Ook deelnemers die alleen wonen en alleenstaand zijn, scoren hier hoger evenals deelnemers die een positieve COVID-19-test aflegden. Deelnemers die hoog scoren op de GHQ-12 combineren een aantal van deze aspecten en zijn hierdoor kwetsbaarder.
Tegelijk zien we ook een aanzienlijke groep deelnemers die op de schaal 0 scoren. Zij hebben dus blijkbaar een manier gevonden om mentaal alsmaar beter om te gaan met de crisis.
Eenzaamheid
Een ander aspect dat gevolgd werd sinds midden april is de eenzaamheid die ervaren werd door de deelnemers. Hier gaat het om de ervaren sociale eenzaamheid, dus het gemis aan sociaal contact of het gevoel dat je niet ingebed bent in een sociaal netwerk. Zonder duidelijke grenzen te kunnen aanduiden, zien we dat de percentages deelnemers die hoger scoren ook consequent stijgen doorheen de voorbije maanden.
Hierin zien we opnieuw een indicatie dat de deelnemers worstelen met de gevolgen van de coronacrisis en de maatregelen die genomen worden. Op zich is dit geen verrassend inzicht, maar wel belangrijk is dat er een duidelijke toename is van deelnemers die zich sterker geïsoleerd voelen.
Zelfzorg en beleid
De resultaten van de 24 golven van de Grote Coronastudie op het vlak van mentaal welzijn en eenzaamheid worden inmiddels ook door andere onderzoekers bevestigd.
De coronacrisis en de maatregelen wegen zwaar voor de Belgen. Het is weinig verrassend dat het collectieve mentale welzijn het zwaarste lijdt onder extremere maatregelen die nodig zijn om een scheefgelopen situatie laattijdig recht te trekken (zoals in oktober het geval was).
Deze informatie toont tevens het belang om ook in eerste lijn psychologische ondersteuning laagdrempelig aan te bieden. Initiatieven die mensen wapenen om zichzelf psychologisch te versterken en aan zelfzorg te doen, zijn evenzeer cruciaal. Tot slot is het belangrijk dat het beleid en ieder van ons waakzaam blijft voor mensen die geïsoleerd zijn en extra steun nodig hebben.
Zoals ook uit ander onderzoek blijkt, werken de effecten van een crisis op mentaal welzijn maanden en zelfs jaren door. Daarom ook een oproep aan het beleid om op lange termijn het aanbod van psychologische ondersteuning blijvend te versterken.