Lieven Gevaert en de fabriek voor zijn werknemers
Wanneer je op een mooie zondag besluit om naar Antwerpen te gaan voor een terrasje en je moet toevallig de Antwerpsestraat afrijden via Mortsel, dan is er een grote kans dat je een grote schoorsteen ziet staan. De hoop opgestapelde rode bakstenen vormen samen een hoge toren, waarop witte letters staan die de naam GEVAERT spellen. Gevaert heet sinds 1971 Agfa-Gevaert. De fabriek staat bekend voor haar fototoestellen, maar wie was de stichter van de fabriek, Lieven Gevaert?
De opkomst van een “self-made” man
Om dat te achterhalen moeten we 156 jaar terug in de tijd. Op 28 mei 1868 werd Lieven Gevaert geboren in Antwerpen. Zijn vader Ludovicus Gevaert was inlijster van gravuren, prenten en foto’s. Toen hij in 1871 overleed moest zijn moeder, Maria-Theresia, het werk overnemen. Toen Lieven ouder was hielp hij haar mee in de winkel, waar hij zijn passie voor fotomateriaal heeft ontdekt. Vandaag houden tieners zich bezig met gamen en toen hielden tieners zich bezig met… wel… fotopapier te maken? Slechts enkele jaren later richtte hij zelf een kleine werkplaats op. Hier maakte hij lichtgevoelig fotografisch materiaal samen met zijn moeder.
In 1894 richtte hij de firma L. Gevaert en C op en nog geen drie jaar later was zijn fotopapier beschikbaar op de hele Europese markt. In 1904 kocht Gevaert een groot stuk grond aan bij de Septestraat in Mortsel. Hier staat vandaag nog altijd de hoofdzetel. Lieven had geen diploma en ook geen technische studies gedaan, maar toch richtte hij een bedrijf op dat later een enorm succes zou hebben. Hij was een persoon die men vandaag een “self-made man” zou kunnen noemen.
Een Flamingant en Filantropischt
Lieven was erg Vlaamsgezind. Aan het begin van de Eerste Wereldoorlog pleitte hij mee voor de vernederlandsing van de Universiteit Gent. Daarnaast was hij voorstander van de vervlaamsing van het openbare leven. Gevaert was niet alleen begaan met het Vlaamse volk, maar gaf ook om de welvaart van zijn werknemers en hun gezin. Hij zorgde daarom voor een vernieuwende bedrijfsvoering en een modern personeelsbeleid. Zo implementeerde hij arbeidsverlof en een fabrieksraad voor zijn werknemers en dit vier decennia voordat de Belgische overheid ondernemingsraden in 1948 wettelijk verplichtte. Daarnaast organiseerde hij allerlei (meestal Vlaams getinte) evenementen voor zijn personeel en hun gezin.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog verbleef Lieven met zijn familie in Den Haag. De fabriek bleef tijdens de Duitse bezetting gewoon doordraaien, waardoor hij niet al te grote verliezen leed. In 1920 veranderde het bedrijf haar naam naar NV Gevaert.
Op 2 februari 1935 stierf Lieven aan een hartaanval. Op het moment van zijn dood werkten er 3000 mensen in zijn fabriek en had het bedrijf een omzet van 247 miljoen Frank (vandaag ongeveer 20 miljoen euro).
Gevaerts Legacy
Herman Craeybeckx, afdelingshoofd van de firma Gevaert in Mortsel, besloot na de dood van Lieven, om het op z’n Antwerps te zeggen, “iet curieus” te doen. In 1935 gaf hij de opdracht om een groot deel van het bedrijfsarchief te verbranden. De reden hiervoor blijft vandaag nog een mysterie.
In 1965 fusioneerde het bedrijf met de Duitse concurrent Agfa en veranderde de naam naar Gevaert Agfa. Het bedrijf werd uiteindelijk in 1971 omgevormd en kreeg de naam die het vandaag nog draagt: Agfa-Gevaert. Van de oude fabriek uit 1905 blijven vandaag nog slechts enkele gebouwen over in het noordoostelijke deel van de fabrieksgronden (op de hoek van de Septe- en Lieven Gevaertstraat). Vanaf 17 februari 2016 besloot de Vlaamse overheid de iconische schoorsteen van de fabriek aan te duiden als een beschermd monument. Drie jaar later werd de Gevaert site 1 onroerend erfgoed.
Agfa-Gevaert speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling van de fotografische industrie, maar ook op sociaal vlak. Na de dood van Lieven Gevaert begonnen sommige werknemers en ex-werknemers allerlei voorwerpen te verzamelen die te maken hadden met de fabriek. Zo ontstond de Historische collectie Agfa-Gevaert. Deze bestaat vandaag uit een grote diversiteit aan stukken zoals archiefstukken, foto’s, wetenschappelijke toestellen, lampen, audio en videofragmenten, enz. Vanwege de omvang is besloten om de stukken te verspreiden over verschillende instellingen, zoals het Fotomuseum (FOMU), Agfa nv, Universiteit Antwerpen, stad Mortsel, en nog enkele andere.
Vandaag bewaren deze instellingen de stukken als didactisch doel voor de toekomstige generaties. Gevaert was een man die niet alleen aan zichzelf dacht, maar ook aan het Vlaamse volk, zijn gezin en aan zijn personeel.
Tekst: Vacily Meysman
Meer weten over de Gevaert-Collectie?
Voor meer informatie zie Catalogus Academisch Erfgoed
Bronnen:
Robijs W, “Lieven Gevaert, industrieel en sociaal weldoener”, Nationaal Biografisch Woordenboek, T, IX, 1981, 273-276.
Cobbaert Tom, “Fotograaf, ondernemer en Vlaming, Lieven Gevaert”, ADVN-mededelingen, 56, 2017, 4-12.
Inventaris onroerend Erfgoed Vlaanderen: Bedrijfsgebouwen Agfa-Gevaert: site Gevaert 1, < Bedrijfsgebouwen Agfa-Gevaert: site Gevaert 1 | Inventaris Onroerend Erfgoed >
Berghmans Tamara, “De historische collectie Agfa-Gevaert”, Contemporanea, < De historische collectie Agfa-Gevaert – Tamara Berghmans (contemporanea.be) >
Foto’s:
Afb. 1: De historische collectie Agfa-Gevaert – Tamara Berghmans (contemporanea.be)
Afb. 2: A family visit to Agfa-Gevaert – Agfa Radiology Solutions International
Afb. 3: ADVN-Mededelingen-56.pdf