Op 22 april 2025 stierf Valentin Y. Mudimbe, Congolees filosoof, professor en auteur van zowel gedichten en romans als artikels over Afrikaanse cultuur en intellectuele geschiedenis. Kathleen Gyssels blikt terug op zijn oeuvre en zijn betekenis voor Afrikaanse studies.
Mudimbe werd geboren op 8 december 1941 in de Democratische Republiek Congo (toen nog ‘Belgisch Congo’). Als jonge man trad hij in een klooster, maar hij verliet het al in 1962 om zich toe te leggen op de studie van de Afrikaanse geschiedenis. Hij startte zijn studentenleven in Leuven, kwam terug naar Congo, maar vloog in 1979 – om politieke redenen – naar de Verenigde Staten. Hij doceerde daar aan Haverford College en Stanford University en bleef tot zijn dood professor emeritus in het literatuurprogramma aan Duke University.
Mudimbe en Damas
In december 2008 organiseerde Kathleen Gyssels (Departement Letterkunde) naar aanleiding van het overlijden van de Martinikaanse Aimé Césaire (1913-2008) een internationaal congres op de Antwerpse Stadscampus: “Mudimbe contacteerde me toen met het voorstel om een hommage te brengen aan zijn Guianese vriend, de dichter en politicus L. G. Damas. Hij praatte enthousiast over zijn ontmoeting met Damas en over de vele raakpunten tussen hun visies op Afrika en de Antillen na de hoogdagen van de Négritude-beweging (een Franstalige literaire en ideologische beweging, die in de jaren 30 van de 20e eeuw werd ontwikkeld door zwarte intellectuelen, schrijvers en politici, nvdr). Onderwerpen zoals autonomie, soevereiniteit, samenwerking tussen ex-kolonies van het Franse imperium, en vooral acties om de wonden van de kolonisatie te helen in het collectief bewustzijn kwamen aan bod.”
Vernieuwende en controversiële ideeën
Ondanks zijn invloed op de gebied van Afrikaanse studies, filosofie, sociologie, literatuur en geschiedenis, doet de naam Mudimbe bij het brede publiek waarschijnlijk niet meteen een belletje rinkelen. Onterecht vindt Kathleen: “Tijdens zijn leven zagen helaas veel Afrikaanse én Europese instellingen geen brood in zijn vernieuwende, controversiële essays zoals The Invention of Africa (1988) en L’Odeur du père: Essai sur des limites de la science et de la vie en Afrique noire (1982). Terwijl dit net heel interessante tijdsdocumenten en analyses zijn.”
“Een andere aanrader is L’Ecart (1979): in de vorm van een persoonlijk dagboek vertelt het boek in de eerste persoon de angst van Ahmed Nara, een jonge Afrikaanse historicus die tot zijn dood worstelt met het schrijven van zijn proefschrift over de etnische groep Kouba. Zijn ambitieuze onderzoek wordt een uitdaging om ‘kennis te dekoloniseren’ en om ‘een negroïde historicus’ te zijn. Iets waar Mudimbe zelf ook mee worstelde.”
Meer lezen?
Wie graag meer wil weten over de figuur Mudimbe kan de monografie van Kasereka Kavwahirehi lezen: V. Y. Mudimbe et la ré-invention de l’Afrique. Poétique et politique de la décolonisation des sciences humaines. Amsterdam-New York, Rodopi (« Francopolyphonies»), 2006