Praten met de Noordzee

Hoe praat je met een boom? Hoe houd je een gesprek met een boerderijdier? Hoe babbel je met de Noordzee? Dit zijn vragen die Teun van Son zich in zijn doctoraatsonderzoek stelt. Hij bestudeert de ethiek van het posthumanisme, een beweging die de mens op een gelijke hoogte stelt met alle natuur op aarde.

“Posthumanistische denkers zijn kritisch over de gangbare ideeën binnen dierenethiek, omdat die vanuit de menselijke beleving vertrekken. Zo is pijn vaak de maatstaf om dierenleed te beoordelen”, vertelt Teun van Son. Daarom hebben mensen al vlug medelijden met bijvoorbeeld een giraf, die net als een mens zijn botten kan breken, kan bloeden en het kan uitbrullen van de pijn. Daarentegen gaat een kreeft nog vaak levend de kookpot in. “De verschillende waarden die diersoorten krijgen toegekend, is op zich al problematisch voor posthumanisten”, zegt Teun. “Maar zij trekken de gedachtegang rond leed nog verder: een boom heeft geen centraal zenuwstelsel en voelt dus geen pijn, maar reageert evengoed op diens eigen manier wanneer er een tak afbreekt.”

Moeten we dan uithongeren nu we na dieren, eieren en honing ook geen planten meer mogen eten? “Dat is inderdaad een probleem dat ik met het posthumanisme heb. Uiteraard bedoelen ze niet dat niets meer mag, maar ze maken niet duidelijk wat ik als mens wél moet doen. Daarmee zetten deze denkers ethiek buitenspel, zonder mogelijkheden te geven om tot actie over te gaan.” Teuns nadruk op de ethische invalshoek is typerend voor hoe hij in de milieufilosofie is gerold. “Mijn interesse startte vanuit een bekommernis over de staat van de wereld: hoe kunnen we minder destructief met de aarde omgaan? Zo kwam ik bij de ideeën van het posthumanisme terecht.”

Agency en intimiteit

Een eerste vraag die Teun zal proberen beantwoorden in zijn doctoraatsonderzoek gaat over agency: wie en wat kan actor zijn? Hij wil daarvoor samenwerken met de Ambassade van de Noordzee, die de zee wil emanciperen. Praten met de Noordzee klinkt poëtisch, maar roept veel vragen op. “Om te beginnen is de ‘Noordzee’ natuurlijk een deel van de oceaan waarvan de mens de grenzen heeft bepaald”, legt Teun uit. “Op welk niveau moet je ook in gesprek gaan: met individuele wezens, met diersoorten, of met hele ecosystemen?”

Ten tweede zal Teun een brug proberen bouwen tussen het posthumanisme en opvattingen rond intimiteit en erotiek. Dat gaat volgens hem veel verder dan seksualiteit: “De feministische filosoof Audre Lorde heeft fantastisch geschreven over ‘het erotische’. Dat is iets wat in elk van ons zit, schrijft ze. Het is enkel een kwestie van het te durven aanspreken. Met het erotische kunnen we beginnen met een ethiek van binnenuit, vanuit onze intuïties en diepst gekoesterde verlangens, in plaats van opgelegd van buitenaf.”

Buiten de conventies om

Teun heeft een opvallende aanleg om buiten de lijntjes te denken. Zo lijkt de mens als centrum van de wereld zo vanzelfsprekend, maar het posthumanisme toont aan dat er ook andere pistes zijn. Begin dit jaar schreef Teun over “De prijs van monogamie” voor de filosofieblog Bij Nader Inzien. Hij zet vraagtekens bij de vastgeroeste opvatting dat intimiteit alleen binnen een romantische of seksuele relatie past. “Dat artikel was het begin van mijn avontuur waarin ik het posthumanisme en het erotische met elkaar in gesprek probeer te laten gaan. Sommige filosofen willen vroegere opvattingen afbreken, maar ik wil de filosofie net aanwenden om ideeën elkaar te laten versterken.”

“Ik heb weinig geduld voor wat ‘normaal’ is”, zegt Teun. “Filosofie geeft gelukkig de ruimte om voorbij de normen te denken. Ik kan nog niet helemaal bevatten dat ik dit vier jaar lang als mijn werk mag doen, want dit is gewoon hoe ik in het leven sta. Ook zonder dit doctoraat had ik de ideeën bevraagd waarrond ik nu onderzoek zal voeren.”

---