Het ene moment zit je nog met je neus in de archieven, het andere moment word je in een wurggreep genomen. Het onderzoek van Marjolein Van Bavel is nooit saai. Momenteel werkt ze aan een project over de geschiedenis vrouwen in de boksport en het lucha libre worstelen. Én is ze genomineerd voor de EOS Pipet prijs.
In jouw onderzoek ben je vooral bezig met vrouwen die sociale en lichamelijke normen ‘overtreden’? Hoe ben je tot dat onderwerp gekomen?
Ik vind vrouwen die weigeren om te doen wat van hen verwacht wordt fascinerend. Dat kan gaan om vrouwen die traditioneel mannelijke domeinen ‘infiltreren’ alsook om vrouwen die morele normen rond respectabiliteit overtreden. Zo deed ik in het verleden al onderzoek naar vrouwen die in de jaren 1980 aan bodybuilding deden en naar vrouwen die in de tweede helft van de 20ste eeuw poseerden voor het naaktblad Playboy. Mijn huidige project onderzoekt de geschiedenis van vrouwen in de bokssport en het lucha libre worstelen in Mexico sinds het begin van de vorige eeuw.
Ik vertrek vaak vanuit de vraag wat vrouwen motiveert om tegen de stroom in te zwemmen en wat de consequenties zijn van hun gedrag. Hoewel het gaat om specifieke subculturen, leren we veel over de ‘dominante(re) cultuur’ vanuit de reacties van beleidsmakers, journalisten, en publiek, alsook vanuit de manier waarop de vrouwen dit moeilijke terrein navigeren. Daarbij observeer ik dat het gedrag van transgressieve vrouwen oude opvattingen mee aan de kaak kan stellen, wat nieuwe mogelijkheden opent. Daarom beschouw ik dergelijke transgressies als potentiële motoren voor emancipatie of sociale verandering.
Mondelinge geschiedenis is een belangrijk aspect van je onderzoek. Hoe ga jij op zoek naar je bronnen?
Mijn zoektocht naar informatie en potentiële respondenten begint meestal in gespecialiseerde tijdschriften. Door oude bodybuild-bladen, Playboys of boks- en lucha libre-bladen te doorpluizen, kan ik een database opstellen met namen van vrouwen om te interviewen. Hen effectief contacteren is vaak een grote uitdaging, maar doorheen de jaren ben ik erg vindingrijk geworden in het opsporen van respondenten. Ook kranten zijn een dankbare bron van informatie. In mijn huidige onderzoek heb ik parels van bronnen kunnen lokaliseren in de digitale Hemeroteca-collectie van de Mexicaanse Nationale Bibliotheek.
Ik word hierbij ook met grote uitdagingen geconfronteerd. Van 1946 tot 1998 werden vrouwen wettelijk verboden om deel te nemen aan boksen in Mexico Stad en grote delen van het land. Van 1954 tot 1986 mochten ze in de hoofdstad ook niet deelnemen aan lucha libre worstelen. Vrouwen bleven wel actief als boksers en worstelaars in underground circuits of in de marges van de Mexicaanse samenleving. Omdat hun geschiedenis nagenoeg onzichtbaar is in de traditionele historische bronnen, speelt mondelinge geschiedenis in mijn onderzoek een belangrijke rol.
Je onderzoekt de evolutie voor vrouwen in de bokssport en lucha libre in Mexico. Is er veel veranderd tussen de jaren 1920 en nu?
Revista de Revistas
no. 812, 1925 (Hemeroteca Nacional de México).
Het is misschien verrassend dat er in de postrevolutionaire context van de jaren 1920 al een publieke fascinatie bestond voor vrouwen die boksten. Vanaf de jaren 1930 zien we ook de opkomst van vrouwen in lucha libre.
Jammer genoeg was dit moment maar van korte duur. Naargelang boksen en lucha libre dé vormen van entertainment voor de Mexicaanse massa’s werden, groeiden mannelijke atleten uit tot nationale helden en toonbeelden van mannelijkheid. Vechtende vrouwen, daarentegen, strookten niet met het ideaalbeeld van de Mexicaanse vrouw als zachtaardige moeder. Nadat de regeringen die aan de macht kwamen na de Mexicaanse Revolutie een seculiere en inclusieve samenleving hadden beloofd, zien we in de jaren 1940 een terugkeer naar meer katholieke en traditionele normen. Het is in die context dat we de opkomst van het verbod op vrouwenboks en lucha libre moeten begrijpen.
Het is dankzij vrouwen die, desondanks, bleven boksen en worstelen dat deze verboden werden opgeheven in de jaren 1980 en 1990. Ironisch genoeg zien we in deze periode een toenemende seksualisering van atletes, terwijl ze oorspronkelijk net verbannen werden omdat ze zouden ingaan tegen de goede zeden.
Je bent zelf ook net terug uit Mexico. Kan je ons iets meer vertellen over het onderzoek dat je daar gedaan hebt?
Ik heb er voornamelijk tijdschriften en kranten doorgenomen in de Hemeroteca van de Nationale Bibliotheek. Ik had ook gehoopt interviews af te nemen maar de Omicron-variant gooide roet in het eten. Ik sprak wel met Lola González die vanaf de jaren 1970 actief was in lucha libre (én bodybuilding!) en ik bracht ook een bezoekje aan ‘las Irmas’. Moeder Irma González en dochter Irma Aguilar worstelden – respectievelijk – vanaf begin jaren 1950 en vanaf de jaren 1970. En dat heb ik geweten! Op de FWO Instagram-pagina kan je zien hoe ze me in een wurggreep nemen.
Ik bezocht ook collega’s van het Instituut voor Historisch Onderzoek (IIH) aan de Nationale Autonome Universiteit van Mexico (UNAM) waar ik in het verleden werkte als postdoctoraal onderzoekster. Vanuit het Centrum voor Mexicaanse Studiën van de Universiteit Antwerpen hopen we met het IIH in de toekomst activiteiten rond de geschiedenis van populaire cultuur te organiseren.
Wat mogen we in de toekomst nog van je verwachten? Zijn er onderwerpen die je nog graag zou willen uitspitten?
In de toekomst hoop ik mijn onderzoeksinteresse samen te brengen in een overkoepelend project naar populaire of massacultuur. Sport, naaktcultuur, pulp,… ze bieden een unieke kijk op politieke cultuur en betekeniscreatie.
Kandidaat voor de EOS Pipet Award
Marjolein was genomineerd voor de EOS Pipet Award in 2022.
Women who fight Marjolein Van Bavel investigates the history of women in boxing and lucha libre wrestling. She starts from the question of what motivates women to swim against the current and what the consequences of their behaviour are. Although it concerns specific subcultures, it teaches us a lot about the 'dominant(er) culture' from the reactions of policy makers, journalists, and the public, as well as from the way the women navigate this difficult terrain. Marjolein is currently nominated for the EOS Pipet prize.