Op 29 januari 2025 gaat het Jaar van de Slang in volgens de Chinese kalender. Die dag opent allerminst toevallig de tentoonstelling Familiegeluk 全家福 in het Red Star Line Museum. Deze expo toont de geschiedenis van de Chinese restaurants in Antwerpen en elders in de wereld. Gastcurator Ching Lin Pang (TricS, Departement Toegepaste Taalkunde) leidt ons rond.
Ching Lin Pang: “Ik werd curator van deze tentoonstelling nadat ik onderzoek voor het Red Star Line Museum voerde naar de kruising tussen ondernemerschap en Chinese migranten in Antwerpen. Ik ben erg thuis in dit onderwerp, want al in 1993 publiceerde ik voor het eerst een longitudinaal onderzoek naar de Chinese gemeenschap. Bij de historische gegevens en interviews die ik nu voor het Red Star Line Museum verzamelde, gaf ik ook heel wat ideeën over hoe het museum met de data aan de slag kon gaan. Daaruit kwam de expo voort.
De tentoonstelling heet ‘Familiegeluk’, wat verschillende betekenislagen heeft. Om te beginnen verwijst deze naam heel concreet naar een Zuid-Chinees wokgerecht met een weelde aan ingrediënten. Uiteraard hangt de titel ook samen met de ervaring van de eerste generatie Chinezen in België. Zij gingen er sociaal op vooruit door hard te werken in hun restaurants, waardoor zij veel geluk voor hun familie teweegbrachten. Evengoed gaat de tentoonstelling over de Belgische gezinnen die in de Chinese restaurants kwamen eten en er gelukkige momenten beleefden. Eigenlijk zijn dit soort restaurants een gedeeld Vlaams-Chinees erfgoed.”
Brugfiguur tussen Antwerpen en Hong Kong
“We hebben deze drie betekenissen in een expo gegoten aan de hand van de verhalen van drie families in de naoorlogse periode. Ik koos om te beginnen bij een soort brugfiguur, meneer Lian. Hij werkte als scheepskok, ook tijdens de Tweede Wereldoorlog. Toen de zeilboot waarop hij zat werd getorpedeerd, werd hij gerepatrieerd naar Antwerpen. Eenmaal hier besloot hij om te blijven, want hij was het nomadische leven beu. Als scheepskok had hij ervaring met koken voor westerlingen, dus richtte hij een eethuis op. Maar eerst testte hij of zijn Chinese gerechten wel zouden aanslaan, door loempia’s te verkopen aan de klanten van de toen talrijke danscafés op het Sint-Jansplein. Ze bleken een schot in de roos.
Uiteindelijk opende meneer Lian in de loop van zijn leven verschillende restaurants, maar de belangrijkste was die op de Statielei, vlak bij het station Antwerpen-Centraal. Hij speelde een zeer belangrijke rol in de ontwikkeling van de Chinese migratie na de oorlog, want hij rekruteerde zijn koks in Hong Kong. Wanneer die genoeg geld hadden gespaard en ervaring hadden opgedaan, openden ze zelf een restaurant. Zo begonnen er Chinese restaurants op te duiken in alle uithoeken van Vlaanderen. Het verhaal van meneer Lian en zijn familie wordt in de tentoonstelling verteld door zijn dochter Maggie. Er zijn ook prachtige zwart-witfoto’s, zijn zeemansboekjes en een oorlogsmedaille.”
Samenwerken met het hele gezin
“De tentoonstelling is heel persoonlijk voor mij, want in het tweede deel over samenwerken en samen eten wordt er op mijn familie geconcentreerd. Om dit deel te maken, heb ik me wat als een buitenstaander opgesteld. Toen ik mijn broers en zussen interviewde, viel me op hoe subjectief herinnering is. Zij herinnerden zich vaak andere aspecten van een gebeurtenis of ze gaven een andere interpretatie aan wat er gebeurd was. Het was heel emotioneel om te leren over delen van mijn verleden die ik vergeten was.
Mijn vader werkte in de keuken van meneer Lian en ook hij startte zijn eigen restaurant. We waren met zes kinderen, die allemaal meehielpen in het restaurant. Het was hard werken, maar tegelijkertijd was het ook verbindend. En ja, we werden overstelpt met eten! Daarom zal je in de expo veel foto’s zien van de familie aan tafel. Het restaurant van mijn vader opende in het najaar van 1970, maar we moesten wachten tot Chinees Nieuwjaar in 1973 voor we onze eerste vrije dag hadden. Die dag zijn we met het hele gezin naar de zoo gegaan. De foto die toen is genomen, hebben we recent gerecreëerd. Van die nieuwe foto heeft mijn broer, de kunstenaar Atang, een tekening gemaakt die je in de expo naast de zwart-witfoto ziet hangen.”
Het klassieke Chinese restaurant
“Het derde deel gaat over het restaurant Shanghai, dat nog steeds bestaat, ondanks het feit dat dit soort restaurants aan het uitsterven zijn. Shanghai ligt aan de spoorweg naast het station van Willebroek, een oude arbeidersstad. Ik heb het gebouw altijd geweldig gevonden, want het doet wat denken aan een schilderij van Edward Hopper. Voor de expo hebben we de fotograaf Vincen Beeckman gevraagd om foto’s van het restaurant te maken, want in zijn werk belicht hij de sociale dimensie op een mooie manier.
Mijn favoriete deel aan deze expo is het feit dat we erin geslaagd zijn om de mensen tot hun recht te laten komen. We tonen het verhaal van de drie families via foto’s en objecten, maar laten ook telkens iemand van de familie vertellen in een filmpje. Als antropoloog vind ik het belangrijk dat mensen de kans krijgen om zelf hun ervaringen te verwoorden. Meneer Lians dochter Maggie is een heel makkelijke spreekster, die ook op de opening het woord zal nemen. Kit van restaurant Shanghai was dan weer helemaal niet gewend om met de media te werken, maar toch praat hij op z’n gemak voor de camera. Zo zijn het mooie, authentieke filmpjes geworden, wat niet altijd evident is.”
Een kunstenaarsblik op Chinees eten
“Om de anekdote te overstijgen, hebben we kunstenaars met Chinese roots uitgenodigd om de verhalen van de drie families te verbinden met de realiteit die we ook elders in de wereld vinden. Deze kunstenaars tonen werk rond de Chinese eetcultuur. Sarah-Yu Zeebroek vond het bijvoorbeeld heel tof om mee te werken aan de tentoonstelling, want ze zoekt in haar kunst echt naar haar Chinese roots. Haar moeder was een Chinese, met ook een restaurant in de familie. Dan is er Von Hyin Kolk, een kunstenaar uit Brooklyn, New York, die opgroeide met het Chinese eten van haar grootmoeder en in de expo een afbeelding van gestoomde vis heeft zitten. En Yingda Dong is een doctoraatsstudent in de kunsten aan UGent. Toen ik ontdekte dat hij in het kader van zijn onderzoek een graphic novel maakt over Chinese restaurants, wist ik dat hij niet kon ontbreken. Mijn broer heeft naast de tekening waarover ik al sprak ook een groot portret van onze grootmoeder gemaakt die je in de tentoonstelling ziet.”
Familiegeluk 全家福 loopt van 30 januari tot 4 mei 2025 in het Red Star Line Museum. Er zijn tal van activiteiten, zoals rondleidingen, workshops en nocturnes. Je vindt alle details op de museumwebsite.
Ook in onze opleiding toegepaste taalkunde is er in de deelrichting Chinees bijzondere aandacht voor de Chinese cultuur.