Van stationsromannetjes naar romantische sprookjesherwerkingen: het is maar een kleine stap voor Lore Goossens. Haar masterscriptie over het eerste onderwerp leidde haar naar een doctoraat waarbij ze inzoomt op lichamen.
Lore: “Ik bestudeer belichaming in Young Adult-literatuur – in sprookjesherwerkingen om precies te zijn. Sprookjes zijn eigenlijk eeuwenoude coming-of-ageverhalen: de personages zetten zich af tegen hun ouders, vertrekken uit huis of vinden hun eerste lief. Daarnaast zijn lichamen vaak extreem in sprookjes, denk maar aan alle slechte personages die aartslelijk zijn – of omgekeerd. Maar het kan ook om een klein verschil gaan dat in het verhaal wordt uitvergroot. En natuurlijk zijn er veel lichamelijke transformaties in dit genre, bijvoorbeeld in Belle en het beest.
De representatie van ‘andere’ of ‘vreemde’ lichamen bestudeer ik doelbewust in romantische en fantasyboeken, want binnen de disability studies ligt de nadruk al vaak genoeg op realistische literatuur. Belichaming zie ik in de brede zin, wat dus ook naar mentale gezondheid kan verwijzen, want lichaam en geest vallen vaak niet los te maken van elkaar. Als je je fysiek slecht voelt, heeft dat een mentale impact en omgekeerd. Ook verhalen die ver van de werkelijkheid staan, kunnen een plek zijn om te praten over identiteit. Zo kan een sprookje over een man die in een monster verandert evengoed een manier zijn om over PTSD te vertellen.”
Binnen welk kader benader je de lichamen in de sprookjesherwerkingen?
“Ik koppel deze lichamen aan het idee van body neutrality, wat inhoudt dat we met een neutrale blik naar verschillen proberen te kijken. Tegelijkertijd hebben we aandacht voor de sociale en culturele kaders die meespelen wanneer we lichamen beoordelen en als ‘anders’ bestempelen. In sprookjes hangt aan lichamen een overduidelijke morele waarde, die in hervertellingen verassend kan verschuiven. Een monster wordt dan plots gezien als stoer en krachtig. Daarbij blijkt trouwens wel dat een sexy monster een zoogdier moet zijn, een reptiel staat te ver af van de lezers.
Het blijven populaire genres die ik onderzoek, dus vaak spelen ze wel in op de ‘algemene’ smaak. Zo zie ik veel parodieën op de trope van de tall dark stranger, die in moderne versies gerust een litteken over zijn oog mag hebben dat hint naar een gevaarlijk verleden. Het draagt alleen maar bij tot zijn mysterieuze aantrekkingskracht én het is een ingang om over trauma te praten. Tegenwoordig zijn er veel meer gesprekken over mentale gezondheid en het is fascinerend hoe die hun weg vinden naar deze boeken.”
Ook happy endings spelen een grote rol in je onderzoek.
“Inderdaad, want veel sprookjesherwerkingen tonen dat zo’n ‘happily ever after’ toch niet altijd geldt. Terwijl de hoofdpersonages wegrijden in hun koets, wordt geïmpliceerd dat ze als volwassene een gelukkig, stabiel leven zullen kennen. In veel klassieke sprookjes valt op het einde alle spanning weg omdat elk obstakel wordt weggeveegd. Mensen met een beperking mogen vaak niet deelnemen aan die gelukkige toekomst: de goede personages worden magisch genezen, terwijl de slechteriken vaak net worden gepijnigd.
Moderne versies van sprookjes bestaan vaak uit meerdere delen, waarbij het eerste boek een herwerking is van het bekende verhaal en het tweede boek toont wat erna gebeurt. A Court of Thorns and Roses is daar een goed voorbeeld van. In deze herwerking van Belle en het beest blijkt in het tweede deel dat de titelpersonages trauma’s hebben overgehouden en ze als koppel toch niet zo compatibel zijn.”
Romantasy en BookTok
Het valt me op dat YA-literatuur en romantasy enorm populair zijn op BookTok. Welke tendensen zie jij daarin?
“Op sociale media ligt de focus heel erg op het materiële aspect van boeken: speciale edities, mooie covers. Zo worden die boeken herkenbaarder en zullen anderen ze sneller kopen. Wie er filmpjes over maakt, koopt dan weer meer boeken om ze online te tonen. Vooral op Instagram heb je deze klemtoon op esthetiek. Op TikTok draaien de boekbeoordelingen om de emotionele reacties, wat ik het allerleukst vind. Dan zie je bijvoorbeeld iemand hartstochtelijk huilen omdat er een personage is gestorven in Harry Potter. Dat zet aan tot lezen, want je wilt weten waarom die zo emotioneel reageert.
Als je rondkijkt in de boekhandel, merk je dat YA-literatuur en boeken over romantiek of fantasy voor volwassenen heel erg op elkaar zijn beginnen lijken. Online hoor je vaak dat het onderscheid zit in het feit of er expliciete seksscènes in voorkomen. Dat vind ik jammer, want jongeren onderzoeken net volop hun seksualiteit. De verhalen zouden zogezegd een te romantisch beeld voorspiegelen, maar ik geloof dat lezers wel kunnen inschatten wat realistisch is. Dan is het net leuk om dit onderwerp te benaderen vanuit een positief én vaak vrouwelijk perspectief. Ik denk dat daar een deel van de controverse vandaan komt: stel je voor dat die jonge vrouwen beginnen denken dat seks leuk is!”
Is er dan ook een soort van democratisering omdat lezers via sociale media laten horen welke personages en plotlijnen zij willen?
“Zeker, veel fanfiction is ontstaan door schrijvers die hún ideale liefdesverhaal willen vastleggen. Via selfpublishing en zelfpromotie via TikTok krijgen ze meer macht om hun boeken uit te brengen zoals ze zelf bepalen. Een bekend voorbeeld dat wel via een traditionele uitgeverij ging, is de reeks Fourth Wing van Rebecca Yarros. Het hoofdpersonage heeft net als de auteur het Ehlers–Danlossyndroom, wat Yarros heel mooi weergeeft door haar als een sterk individu neer te zetten, zonder dat ze daarvoor haar beperkingen op magische wijze moet overwinnen. Soms heeft ze hulp nodig omdat haar lijf anders is, maar dat hoort er gewoon bij. Ik vind dat een mooie manier om over lichamen te vertellen en dat heeft daarom ook mijn onderzoek gevormd.
Ik heb ook zelf een chronische ziekte, dus ik weet heel goed hoe vreemd een lijf kan voelen en wat voor impact dat kan hebben. Mijn chronische migraine is onzichtbaar, maar vormt hoe ik de wereld zie. Ik weet hoe onmisbaar het is om jezelf te herkennen in een personage, om te zien hoe een heldin én sterk kan zijn én pijn kan hebben. De kracht van literatuur zit hem net in woorden geven aan het onuitspreekbare: pijn is een gevoel dat je enkel in metaforen kan uitdrukken (‘er steken ijspegels in mijn hoofd’), dus boeken en taal kunnen ons helpen om herkenning en begrip te vinden.”
Wat vind jij ervan dat de boeken die jij onderzoekt als ‘lichte lectuur’ worden weggezet?
“Toen ik werd geïnterviewd over het derde deel van Fourth Wing noemde de radiopresentator de boekenreeks ‘geen serieuze literatuur’. Ik dacht: ‘Excuseer?’ Sommige onderzoekers onderscheiden boeken op basis van plot versus taal, wat ik wel geschikt vind. Romantische verhalen en fantasyboeken zetten het plot voorop, bij literatuur met de grote L is er meer aandacht voor het taalgebruik. Maar dat betekent niet automatisch dat zo’n roman een goed verhaal brengt. Ik vind het onderscheid tussen ‘hoge’ en ‘lage’ literatuur een flauw onderscheid dat hoofdzakelijk om prestige draait.
Er mag net meer waardering zijn voor populaire literatuur, want die zet aan tot lezen. ‘Populair’ is een beetje een controversiële term, maar ik vind het net mooi dat er boeken zijn die een zo groot mogelijke groep mensen aanspreken. Ze doen ons praten over literatuur: maakt het dan uit dat het geen ‘serieuze’ literatuur is? Ook een formulaïsch verhaal kan iets zinnigs over de liefde overbrengen, daarvoor hoeft het niet van Proust te zijn. Een tragisch einde wordt te makkelijk gelijkgesteld aan diepgang – zelf ben ik een grote fan van happy endings.”
Tips van Lore
Mijn onderzoek is gebouwd op het feit dat ik slechte boeken lees. Ik ben er daarom heel fier op dat ik een slechte smaak heb!
📚 Rebecca Yarros – Fourth Wing: dit boek voelde alsof ik weer veertien was en voor de eerste keer Harry Potter las, maar dan de versie voor volwassenen. Verslavend leesvoer!
📚 Jandy Nelson – I’ll Give You the Sun: ik moest huilen bij het einde. Het is mooi metaforisch geschreven en het verhaal is fantastisch.
📚 Talia Hibbert – Get a Life, Chloe Brown is mijn favoriete stationsromannetje: het volgt de herkenbare formule, maar is toch een origineel verhaal. Het is grappig en thematiseert chronische ziekte op een mooie manier.
📚 Renée Ahdieh – The Wrath & the Dawn, want een sprookjeshervertelling mag niet ontbreken. De bewerking van Duizend-en-een nacht maakt goed gebruik van de ‘vijanden worden geliefden’-trope.