HomeFrames is een nieuw onderzoeksproject dat zich richt op het opsporen van amateurfilms van mensen met een migratieachtergrond, met name in het België van 1944 tot 1974. Deze films bevatten een schat aan informatie over het dagelijks leven van deze migranten en hun gevoel van identiteit in een nieuw land. De onderzoekers hopen zo een stukje migratiegeschiedenis te schetsen, door de ogen en oren van degenen die het hebben beleefd.
Onderzoekers Lieve Willekens, Maryam K. Hedayat, Kevin Smets en Gertjan Willems zijn enthousiast om te starten met het project. Ze vertellen hoe HomeFrames eigenlijk ontstond uit een ander project, over Belgische cinema tussen de Tweede Wereldoorlog en het einde van de jaren zestig.
Gertjan: “Het vorige project was eerder op klassieke cinema gericht, zowel fictie als non-fictie. In het kader van dat onderzoek besloten we een boek uit te brengen over Belgische cinema en filmcultuur uit die periode, met een bredere invalshoek. Tijdens het verzamelen van informatie voor dat boek stootten we op een berg amateurfilms, waaronder ook enkele van mensen met een migratieachtergrond. En dat trok mijn aandacht. Want filmgeschiedenis wordt vaak geschreven vanuit het idee van de bioscoopfilm, die grote dominante filmproductiemachine. Maar er zijn zoveel meer verhalen verteld die nooit in de bioscoop te zien waren.”
Naar aanleiding van die vondsten werd er overlegd met verschillende partners uit het erfgoedveld en groeide het idee om iets te doen met deze specifieke amateurfilms. Om zo ook de tot nu toe minder gehoorde stemmen naar buiten te brengen. Concreet kan er aan de slag gegaan worden met de collecties van de erfgoedpartners en binnen- en buitenlandse archieven, waar al filmpjes te vinden zijn.
De jacht op Super8
Daarnaast hopen Gertjan en Lieve met HomeFrames ook op zoek te gaan naar amateurfilms in privécollecties. Op die manier hopen ze een grote verzameling te kunnen onderzoeken, digitaliseren, vertonen en bewaren. Ze focussen zich vooral op de periode tussen de Tweede Wereldoorlog en 1974.
Lieve: “We zijn erg benieuwd naar hoeveel en welke films we gaan vinden. Nu heeft iedereen een camera op zak, en dat was toen natuurlijk niet het geval. Maar we hopen dat er nog veel te vinden is, in familiearchieven, op zolders en in kelders.”
Gertjan: “Wat we waarschijnlijk veel zullen terugvinden, zijn 8-millimeterfilmpjes. Super8-camera’s van Kodak waren nog steeds niet goedkoop, maar alvast een stuk betaalbaarder dan de camera’s van vóór 1965, wat een democratisering in de hand werkte. Een aandachtspunt in ons onderzoek is wel dat het voor velen op dat moment nog steeds een te dure aangelegenheid was.”
Pionierswerk
HomeFrames kijkt met een breed perspectief naar migratie. Voor veel arbeidsmigranten was een camera dan misschien te hoog gegrepen, maar er waren ook andere manieren waarop zij een rol in films konden spelen. Zo waren er heel wat fabrieken die zelf filmpjes maakten, als opleiding, maar ook voor het vertier. Ook vakbonden en andere groeperingen waren daar soms heel actief in. Sommigen van die fabrieken hadden zelfs heuse projectiezalen.
Omdat er nog maar weinig onderzoek gepubliceerd is over amateurfilms van mensen met een migratieachtergrond, is er door Gertjan, Lieve en hun team nog heel wat pionierswerk te verrichten. Maar dat maakt het net zo relevant.
Lieve: “Wat we hopen, is dat we nog veel interviews kunnen afnemen van mensen die betrokken waren bij de filmpjes, hetzij de makers zelf, hetzij de tweede of zelfs derde generatie die de filmpjes bewaard heeft. Dat is ook het moment waarop we afspraken zullen moeten maken — als die nog niet vastgelegd zijn — over de vertoning van de filmpjes. Want je projecteert natuurlijk wel beelden die oorspronkelijk niet voor een breed publiek bedoeld waren.”
Duizend-en-een amateurfilms over trouwfeesten, maar niet één over een scheiding
Voor Gertjan en Lieve is het vooral belangrijk dat die vertoningen een meerwaarde voor het onderzoek hebben. Dat ze een reflectie oproepen, dat ze elementen in zich dragen die iets zeggen over de makers, over de tijd waarin ze leefden en hoe ze dat leven wilden tonen aan anderen.
Lieve: “We zijn heel benieuwd of de zaken die mensen met een migratieachtergrond bewust gefilmd hebben te maken hebben met een soort van identiteitsvorming. Zegt het iets over hoe zij zich hier al dan niet thuis gevoeld hebben? Bepaalde hun ‘publiek’ ook een beetje wat ze filmden? Was het een manier van communiceren met de familie en vrienden die in hun thuisland waren achtergebleven?”
Gertjan: “In amateurfilms zit van nature iets intiems, iets kleinschaligs, en voor ons wordt het interessant om te zien hoe de filmers die ruimte invulden. Nu filmen we dagelijks om het even wat; toen was een filmrol een kostbaar goed, waardoor je automatisch bewuster gaat nadenken over wat je in beeld wil brengen. En ook wat je net niét in beeld wil brengen. Er is zo’n bekende uitspraak in de amateurfilmliteratuur: ‘Er zijn duizend-en-een amateurfilms over trouwfeesten, maar niet één over een scheiding.’ Het gaat er dus ook om wat mensen willen dat er herinnerd wordt. En zo bouwen ze natuurlijk een eigen narratief.”
De migratiegeschiedenis werd lang top-down beschreven, maar een tegenbeweging komt langzaamaan op gang. Een beweging die ook de stem van de migranten zelf wil laten horen. En HomeFrames kan daar een mooie bijdrage aan leveren: in amateurfilms horen en zien we de mensen zelf aan het woord en brengen zij het verhaal dat zij zelf willen vertellen.
Toekomstdromen
Het project is nog maar net gestart, maar Gertjan en Lieve kijken ook al met één oog naar de toekomst. Als dit een succes wordt, zouden ze HomeFrames graag willen uitbreiden.
Lieve: “Sowieso breiden we nu al regionaal uit. Dat is ook noodzakelijk omdat je merkt dat er bijzonder weinig geschreven is over dit soort amateurfilms in zijn geheel, laat staan over deze films in België. We staan daarom in nauw contact met partners in het buitenland waar wel meer literatuur en documentatie te vinden is. Maar als ik nog verder mag dromen, dan zou ik het project ook graag in de tijd willen doortrekken tot vandaag. Want migratie is van alle tijden, en er wordt meer dan ooit gefilmd.”
In het voorjaar van 2026 start HomeFrames met een grootschalige oproep naar filmpjes. Hou hun sociale media in de gaten voor meer nieuws en neem contact met hen op via homeframesproject@gmail.com als jij denkt relevant materiaal voor hen te hebben.
HomeFrames is een project van het Research Centre for Visual Poetics (Universiteit Antwerpen) en onderzoeksgroep ECHO (Vrije Universiteit Brussel) en met steun van het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek (FWO).
Het onderzoek wordt gevoerd door Lieve Willekens en Maryam K. Hedayat, onder supervisie van Kevin Smets en Gertjan Willems.