In de afgelopen decennia raakten musicologen en cultuurhistorici steeds meer geïnteresseerd in de geschiedenis van de klassieke muziekpers en de muziekkritiek. Muziektijdschriften bieden immers waardevolle inzichten in hoe de muziek zich ontwikkelde en wat dit betekende voor de voorkeur van de negentiende-eeuwse muziekliefhebber. Waar onderzoeken vaak focussen op recensies en smaakontwikkeling, kies ik in dit proefschrift voor een sociaal-culturele benadering en onderzoek hoe muziekjournalisten tussen 1830 en 1880 maatschappelijke kwesties en sociale thema’s in hun vertogen verweefden. (Tekst: Joanna Van der Heyden)
Hoezo, houden muziekjournalisten zich daar ook mee bezig? Is dat niet irrelevant? Hoewel muziekjournalisten inderdaad niet als politieke verslaggevers worden beschouwd, kunnen ook zij vandaag de dag niet ontkomen aan maatschappelijke en ethische vraagstukken die kunst raken. De oorlog tussen Rusland en Oekraïne is hiervan een treffend voorbeeld. Kies je door het uitvoeren van Russische muziek partij in het conflict?
Maatschappelijke invloed en burgerlijke normen
Mannelijke muziekjournalisten — vrouwen lijken afwezig — begonnen vaak als intellectuelen zonder veel muzikale kennis, maar ontwikkelden zich tot deskundige schrijvers. Ondanks hun waarschijnlijk beperkt inkomen en de financiële moeilijkheden waarmee de tijdschriften te kampen hadden, hadden zij een aanzienlijke maatschappelijke invloed. Het proefschrift toont aan dat journalisten muziek gebruikten als middel tot sociale disciplinering en opvoeding, met een nadruk op burgerlijke waarden. Tegelijkertijd schuwden zij de roddeljournalistiek niet. Ze onderscheidden zich door een uitgesproken liberale, antiklerikale houding in een stedelijke omgeving, vaak met weinig respect voor muziekliefhebbers uit de provincie. Duitse muziek werd steevast geprezen, terwijl niet-Europese tradities weinig waardering kregen. Deze voorkeur droeg bij aan het ontstaan van Europese clichés en, vanaf de jaren 1880, een escalerend nationalisme.
Sommige journalisten vroegen aandacht voor de moeilijke positie van musici, maar muziektijdschriften fungeerden niet als motor van sociale verandering. De vaak welgestelde lezers toonden weinig interesse in maatschappelijke hervormingen. Strikte burgerlijke normen bepaalden hoe men vrouwelijke artiesten en het publiek beoordeelde; oproepen tot emancipatie klonken zelden. Tussen 1830 en 1880 versterkte de muziekpers vooral de bestaande structuren en bewaakte zij de burgerlijke identiteit.
Contact
Joanna Van der Heyden (°1952). | joanna.vanderheyden@telenet.be
Dit onderzoek sluit aan bij mijn loopbaan tussen 1974 en 2012 als radiomaker bij de klassieke radiozender van de VRT, van BRT3 tot Klara.
Music journalists and their potent social opinions
Musicologists and cultural historians have shown increasing interest in the history of the classical music press and music criticism. Joanna Van der Heyden's thesis takes a socio-cultural approach to examine how music journalists in the 19th century incorporated social issues and themes into their writing.
Despite lacking musical knowledge at the start of their careers, music journalists became expert writers and held significant social influence. The thesis reveals that they used music as a tool for social discipline and education, focusing on civic values. However, they also engaged in tabloid journalism, displaying a liberal, anti-clerical attitude and little respect for provincial music lovers. German music was consistently praised, while non-European traditions received little appreciation, contributing to the development of European clichés and nationalism from the 1880s onwards.
The music press did draw attention to the challenges faced by musicians, but it did not effectively drive social change. The affluent readers showed limited interest in social reform, and strict bourgeois norms dictated the assessment of female performers and audiences, with little emphasis on calls for emancipation. Overall, the music press reinforced existing structures and guarded bourgeois identity between 1830 and 1880.