Elke Antwerpenaar weet waarschijnlijk wat het Noordkasteel is, maar wie weet er nog van het bestaan van het Zuidkasteel? We vroegen het aan student geschiedenis Joeri Aerts. Hij liep vorig jaar stage bij Konhef, een bedrijf dat liften en hefwerktuigen controleert. Zij stootten tijdens renovatiewerken op een muur van deze citadel en besloten hem te ontsluiten voor het publiek. Dit bijzondere project dat een stukje relatief onbekende – maar erg belangrijke – geschiedenis van de stad vertelt, is nu genomineerd voor de Erfgoedprijs van de Provincie Antwerpen.
Hoe ben jij op dit stageproject beland en wat was jouw opdracht precies?
In het masterjaar geschiedenis bestaat sinds kort de mogelijkheid om een stage in de culturele erfgoedsector op te nemen. Zo kan je echt al eens ervaren hoe de sector werkt. Dit leek me heel interessant! De stageplaats bij Konhef VZW viel me meteen op in de lijst met voorstellen, omdat het een privé-initiatief betrof, wat toch wel uniek is. Toen ik de opdrachtomschrijving van het project las, was ik echter meteen verkocht: het enthousiasme van de initiatiefnemer, de directeur Vincent Deckers, droop namelijk van de omschrijving af. Daarnaast betrapte ik mezelf erop dat ik eigenlijk toch weinig wist over de citadel, wat mijn nieuwsgierigheid alleen nog maar versterkte.
De originele opdrachtomschrijving van de stage was erg ruim, namelijk ‘het uitwerken van de tentoonstelling’. Na enkele weken bleek dit niet echt haalbaar en werd mijn taak concreet ingevuld als het maken en ontwerpen van de infopanelen. Dit was al ambitieus genoeg: een periode van zo’n 300 jaar geschiedenis destilleren tot een twintigtal panelen die voor zowel mensen mét als zonder voorkennis interessant waren om te lezen. Ook vormelijk was het een hele uitdaging om zonder enige ervaring professioneel ogende panelen te ontwerpen. Ik kreeg tijdens de stage gelukkig heel wat ondersteuning van Vincent Deckers zelf, maar ook van de dienst archeologie van Antwerpen. Daarnaast kreeg ik af en toe ook nog andere opdrachten. Zo mocht ik bijvoorbeeld op de feestelijke opening van de tentoonstelling in mei ook een beknopte presentatie geven over het project.
Waarom is de vondst van dit stuk citadel zo bijzonder volgens jou?
De vondst van het stuk van de citadel is niet wat het uniek maakt: de laatste twintig jaar legde de dienst archeologie van Antwerpen al op meerdere plaatsen stukken van het bolwerk bloot. Deze keer ging het wel om een mooi bewaard stuk van de buitenmuur. Wat er echter vooral uniek is aan dit stuk citadel, is dat het zichtbaar is. Vorige vondsten zijn namelijk stuk voor stuk weer verdwenen, maar in dit geval besliste de directeur met de steun van de vzw om het stuk citadel te behouden en te ontsluiten. Het is dus momenteel de enige plaats waar men nog een glimp kan opvangen van het enorme verborgen monument, dat toch een belangrijke rol gespeeld heeft in de geschiedenis van Antwerpen.
Jammer genoeg is de rol van de citadel in de geschiedenis van de stad voor veel Antwerpenaren onbekend. Velen weten zelfs niet dat er onder het Zuid een enorm monument verscholen ligt. Het doel van de tentoonstelling is dan ook om dit verhaal te delen met het brede publiek. Het verhaal van de citadel is tenslotte nauw verweven met het verhaal van de stad, van de Gouden Eeuw tot de Belgische Revolutie en daar voorbij. Zo had de citadel een belangrijke hand in de Spaanse Furie, overleefde Willem van Oranje al een eerste aanslag in de citadel en lokte een grootschalige belegering van het fort in 1832 heel wat buitenlandse toeschouwers naar Antwerpen. Een bezoek aan het stuk muur en de tentoonstelling is dus een aanrader voor iedereen die meer wil weten over de geschiedenis van Antwerpen, maar ook over andere thema’s zoals vestingbouw.
Wat was voor jou de grootste uitdaging bij het in het elkaar steken van de tentoonstelling?
De grootste uitdaging was ongetwijfeld het gebrek aan ervaring waarmee ik de stage aanving. Dit uitte zich op verschillende vlakken bij het uitwerken en ontwerpen van de panelen. De grootste aanpassing was het publieksgericht schrijven, dat toch zeer verschillend is van de academische schrijfstijl die we aangeleerd krijgen in de opleiding geschiedenis. Het maken van de vertaalslag van academische geschiedenis naar een breed publiek was achteraf gezien dan ook misschien niet enkel de meest leerrijke, maar ook de belangrijkste ervaring die ik heb opgedaan tijdens deze stage.
Welke herinnering aan het project neem jij voor altijd mee?
Mijn herinneringen aan het project zijn eigenlijk enorm positief. Ik heb veel bijgeleerd, maar vooral de samenwerking met zowel Vincent Deckers als de partners verliep enorm fijn. Het was ook een hele ervaring om zowel de deugden als de frustraties van de sector eens vanop de eerste rij te mogen meemaken. De stageopdracht zelf was een heel dankbaar project, vooral omdat er zo’n breed draagvlak blijkt te zijn voor dergelijke initiatieven.
Je studeert straks af, heb je al enig idee welke richting je uitgaat daarna?
Dit is een vraag die ik mezelf de laatste maanden ook al vaak gesteld heb! Het was heel prettig om eens te ervaren hoe het is om mee te draaien in de culturele erfgoedsector, maar ik ben er nog niet uit of ik daadwerkelijk daarin verder wil. Wat ik in ieder geval wel geleerd heb, is dat mijn goesting voor geschiedenis veel te groot is en dat mijn toekomst dan ook met zekerheid ligt in het onderzoeken of overbrengen van het verleden.
Zelf zin gekregen om de citadel te bezoeken?
Dat kan! De tentoonstelling over de citadel is toegankelijk voor groepen, schoolklassen en andere verenigingen.
Voor afspraak neem je contact op via info@konhef.be
The hidden citadel Every Antwerp resident probably knows what the Noordkasteel is, but who knows that there is also a Zuidkasteel? We asked history student Joeri Aerts. He did an internship last year at Konhef, a company that inspects lifts and lifting equipment. They came across a wall of this citadel during renovation works and decided to open it up to the public. This special project, which tells a piece of relatively unknown - but very important - history of the city, is now nominated for the Heritage Award of the Province of Antwerp.