Eén van de redenen dat Hendrik Consciences romans vandaag de dag als ‘onleesbaar’ bekend staan, is de opvallende emotionaliteit van zijn personages en schrijfstijl. Toch zorgde juist het ‘sentimentalisme’ van zijn teksten er volgens Marlou de Bont voor dat ze in de negentiende eeuw een groot publiek bereikten. Niet alleen binnen België, maar in heel Europa en daarbuiten.
Conscience, ver buiten Vlaanderen populair
Hendrik Conscience (1812-1883) is het schoolvoorbeeld van een auteur die – tenminste in Vlaanderen –
iedereen kent, maar die niemand meer leest. Hij is vooral bekend als de schrijver van De leeuw van Vlaenderen (1838), de historische roman die een belangrijke rol speelde in de 19e-eeuwse Vlaamse Beweging. Minder bekend is dat Conscience destijds ook internationaal een veelgelezen auteur was. Zijn romans beleefden in Duitse, Engelse en Franse vertaling vele herdrukken en circuleerden ook in verschillende andere Europese talen.
In haar proefschrift wijst Marlou de Bont Consciences emotionele manier van vertellen aan als een mogelijke factor in de opvallende internationale populariteit van zijn romans: “Consciences voorliefde voor sentiment werd in het verleden soms verklaard vanuit de idee dat de Vlaamse literatuur toen nog in de kinderschoenen stond. Maar de schrijfstijl van ‘de man die zijn volk leerde lezen’ sloeg destijds lang niet alleen bij Vlaamse lezers aan. Integendeel: met zijn romans maakte hij deel uit van een bredere internationale traditie, namelijk die van het sentimentalisme.”
Een stortvloed aan tranen
Voor haar onderzoek verdiepte De Bont zich in de codes van het sentimentalisme. Zo kon ze Consciences romans en hun 19e-eeuwse receptie in een internationaler perspectief plaatsen. “Sentimentalistische literatuur draait om het oproepen van empathie in het publiek, vanuit de achterliggende gedachte dat men door de ervaring van empathie een beter mens zou worden”, licht De Bont toe. “Om empathie op te roepen bevatten de romans van auteurs als Charles Dickens of Harriet Beecher Stowe vaak meelijwekkende taferelen en vertellers. Hoofdpersonages tonen zich via een stortvloed aan tranen gevoelig voor het lot van hun medemens. De begeleidende illustraties zetten de lezer eveneens aan om het voorbeeld van deze personages te volgen.” Zo ook Consciences vroegste lezers, die zich met de zakdoek in de aanslag lieten ontroeren door tearjerkers als Wat eene moeder lyden kan (1841).
Conscience bleef tot aan het einde van zijn meer dan veertig jaar durende schrijverscarrière trouw aan zijn
literaire succesformule, zo blijkt uit het onderzoek. Dat is opvallend, aangezien sentimentalistische literatuur naar het einde van de 19e eeuw steeds minder populair werd. Het werk van de Antwerpse auteur raakte in literair opzicht internationaal dan ook al snel gedateerd. In tegenstelling tot Consciences nationale status in België, was de internationale weerklank van zijn verhalen slechts van korte duur.
Contact
Marlou de Bont | marlou.debont@uantwerpen.be 0487 90 84 77
Meer weten? Volg de doctoraatsverdediging op 25 maart online