Zes december staat dit jaar niet in het teken van Sinterklaas aan de faculteit Letteren en Wijsbegeerte, maar wel van Patrick Modiano. De Franse schrijver en Nobelprijswinnaar met Antwerpse roots wordt gehuldigd naar aanleiding van een bezoek van zijn vaste vertaler Marthe Elzinga aan de Universiteit Antwerpen.
Organisatoren Francis Mus en Isa Van Acker kijken er alvast naar uit om samen met het publiek meer te ontdekken over het werk van deze auteur in een uitgebreid gesprek met de vertaler en met bijdragen van collega-onderzoeker Franc Schuerewegen en alumna Hanne Roose. Aanvullend worden er chansons op basis van teksten van Modiano gebracht door een gelegenheidstrio bestaande uit zangeres Tine Rymen, contrabassist Kris Van Daele en accordeonist Bernard Van Lent, voormalig muzikant van Wannes van de Velde.
Chantre de Paris met een Antwerpse link
Het concept voor deze avond is snel tot stand gekomen. “Voor mijn mastervak literair vertalen was ik van plan om te werken rond de teksten van Patrick Modiano, en toen bleek dat Isa in haar colleges Franse taalbeheersing ook een werk van Modiano laat lezen. Bovendien schreef Franc Schuerewegen een artikel over de band tussen Modiano en Antwerpen en begeleidde hij hierover een project van Hanne Roose in het kader van haar Masterstage Taal- en Letterkunde. Isa en ik bedachten toen dat het interessant zou zijn om samen een publieksactiviteit te organiseren rond de Franse Nobelprijswinnaar. Hij is tegenwoordig ook weer erg actueel na het verschijnen van zijn laatste boek Chevreuse, dat op dit moment door Marthe Elzinga vertaald wordt”, aldus Francis. “Het werk is erg goed ontvangen, critici noemen het zijn beste publicatie sinds die Nobelprijs in 2014”, voegt Isa er aan toe.
De link met Antwerpen die Franc Schuerewegen onder de aandacht bracht, maakt dat dit event bij uitstek aan de UAntwerpen moest plaatsvinden. Modiano’s moeder werd namelijk geboren in Antwerpen en Francis kon in het stadscharchief zelfs te weten komen waar (zie foto).
“Modiano wordt vaak de ‘Chantre de Paris’ genoemd en Parijs speelt inderdaad een grote rol in zijn boeken, maar wij willen aantonen dat hij veel meer is dan dat”, zegt Francis, “Er komen vaak ook andere talen, zelfs het Nederlands, in zijn boeken terug. Zeker wanneer hij teruggrijpt naar zijn eigen verleden. Zelf heeft hij nooit in Antwerpen gewoond, maar tot zijn vierde levensjaar is hij wel in het Nederlands opgevoed. Die band is er dus zeker nog. In een interview heeft hij zich ooit laten ontvallen dat hij misschien wel meer Nederlands dan Frans is.”
Een detective van het verleden
Tijdens verder grasduinen over de schrijver ontdekte Isa dat Modiano ook verschillende teksten voor chansons heeft geschreven: “Daar was ik meteen enthousiast over! We willen tijdens de avond niet alleen de wetenschappelijke benadering van zijn werk in de kijker zetten, maar ook andere, bredere invalshoeken. Op die manier willen we verschillende standpunten rond de auteur samen brengen die het publiek – onderzoekers, studenten of gewoon geïnteresseerde lezers – nieuwe perspectieven kunnen bieden. We zijn dan ook erg blij dat we drie topmuzikanten hebben kunnen verenigen voor een gelegenheidstrio die avond.”
“Dit past ook inhoudelijk erg goed bij het werk van Modiano,” zegt Francis, “hij graaft graag in het verleden, dat van hemzelf en anderen, en muziek is vaak een middel om herinneringen weer op te roepen.” Isa beaamt: “Een van de redenen waarom Modiano de Nobelprijs heeft gewonnen, is net omdat hij een soort detective van het verleden is. In zijn boeken speurt hij naar en speculeert hij over het verleden. Hij combineert nauwgezet archiefonderzoek met eigen herinneringen en veronderstellingen. Een krantenknipsel of oud telefoonnummer kan een trigger zijn, waar uiteindelijk een roman uit voortvloeit. Dora Bruder is bijvoorbeeld ontstaan naar aanleiding van een opsporingsbericht in de krant Paris-Soir van 31 december 1941.”
Tussen feit en fictie
De eerlijkheid waarmee Modiano schippert tussen historische feitelijkheid en literaire verbeelding kan Francis ontroeren: “Op een heel nadrukkelijke manier mengt Modiano de aanpak van de historicus met die van een schrijver. Van de objectieve persoonsgegevens die hij aantreft in archieven, probeert hij opnieuw personages van vlees en bloed te maken. De openhartigheid waarmee hij al twijfelend die personages probeert te reconstrueren op papier, vind ik ontwapenend. Hij is zich heel erg bewust van zijn eigen aannames en durft die ook in vraag te stellen. Dat is iets dat ons allemaal aanspreekt, denk ik. Want zo creëren wij ook ons eigen verleden: feiten zijn slechts een vertrekpunt van het verhaal dat we errond weven.” Ook voor Isa is de wisselwerking tussen feit en fictie opmerkelijk. “In een interview had hij het eens over zijn liefde voor flarden – van beelden of van foto’s. Hij gaf het voorbeeld van affiches die over elkaar heen geplakt zijn, waar je laagjes van kan lospeuteren, maar waar je nooit het totaalbeeld van ziet. Zo zitten zijn verhalen ook in elkaar. En dat maakt zijn werk net zo boeiend.”
Schrijf je in!
Patrick Modiano. Van Antwerpen naar Parijs… en terug gaat door op 6 december in de Kapel van Grauwzusters in Antwerpen. Deelname is gratis, maar inschrijven is verplicht.
Loop alvast warm met de volgende lees- en kijktips
To Read: welke boeken tippen Francis en Isa?
- Chevreuse: zijn meest recente en erg goed onthaalde roman.
- Dora Bruder: een van zijn meest toegankelijke boeken.
- Un Pedigree: een sterk autobiografisch werk, voor de geoefende Modiano-lezer.
To See: Prof. Tom Paulus (Theater- Film- en Literatuurwetenschappen) raadt de volgende films aan:
- Lacombe Lucien (Louis Malle, 1974 – Modiano schrijft het scenario samen met Malle)
- Le Parfum d’Yvonne (Patrice Leconte, 1995)
- Bon Voyage (Jean-Paul Rappeneau, 2003 – Modiano schrijft het scenario samen met Malle, net als Lacombe Lucien is het een verhaal over Frankrijk tijdens de bezetting).
- Modiano speelt zelf ook nog een kleine rol in Généalogies d’un crime (1997) van Raoul Ruiz.