Hoe kan je als getuige van grensoverschrijdend gedrag reageren, zonder jezelf in een moeilijke positie te brengen? Die vraag ligt aan de basis van de nieuwe omstaandertraining die sinds kort georganiseerd wordt aan UAntwerpen. Het initiatief komt er niet toevallig. Lien Smets, training officer bij DP&O, licht toe waarom deze training precies nu zo belangrijk is.
Waarom werd deze training ingericht?
“De actualiteit toont het aan, en ook uit wetenschappelijk onderzoek blijkt het keer op keer: grensoverschrijdend gedrag (GOG) komt vaak voor, en heeft een stevige impact – op het slachtoffer, maar ook op het werkklimaat,” vertelt Smets. “Binnen hiërarchische organisaties zoals universiteiten is die kans nog groter. De cijfers uit onze eigen welzijnsbevraging in 2018 bevestigen dat we actie moesten ondernemen.”
De omstaandertraining is dan ook geen losstaand initiatief. Verschillende diensten – Team Diversiteit & Inclusie, Departement Personeel & Organisatie, Preventiedienst en Antwerp Doctoral School – sloegen de handen in elkaar. Het doel: een veiligere werkplek creëren door medewerkers concrete tools te geven om grensoverschrijdend gedrag te herkennen én er gepast op te reageren.
Lien Smets, training officer DP&OLien en Kristine geven de training.
Wat leer je in de training?
De training focust op preventie. “We willen vermijden dat ongepast gedrag genormaliseerd wordt of escaleert. Dat gedrag is eens zo pijnlijk en impactvol wanneer omstaanders niet reageren. Er ontstaat dan een vals gevoel van consensus.” legt Smets uit. “Met deze training willen we medewerkers bewust maken van hun rol als omstaander en hen tools aan te reiken om ook iets te doen.”
Smets: “Grensoverschrijdend gedrag is niet altijd groots. Vaak gaat het om micro-agressies of uitsluitingsgedrag: iemand die telkens niet wordt uitgenodigd voor de lunch, of herhaaldelijk genegeerd wordt tijdens vergaderingen. De beet van één mug is niet erg, maar van een zwerm wordt het ondraaglijk.”
Groepsdiscussies tijdens de trainingGroepsdiscussies tijdens de training
Praktijkgerichte aanpak
De training is interactief en opgebouwd rond concrete cases die afgestemd zijn op ongepast gedrag tussen personeelsleden. Er worden verschillende situaties in kleine groepen besproken en er is ruimte voor uitwisseling van verschillende standpunten. Er wordt ook stilgestaan bij wat ons vaak tegenhoudt om te reageren zoals angst om op te vallen, verlegenheid, groepsdruk of hiërarchische spanningen.
Lien Smets: “We werken met de vier D’s: Distract, Delay, Delegate en Direct. Niet iedereen voelt zich comfortabel om meteen in te grijpen, en dat hoeft ook niet. Ook achteraf steun bieden, of anderen inschakelen, maakt een verschil.”
De vier D’s:
Distract: de situatie afleiden of ombuigen
Delay: nadien reageren, bijv. met een steunend woord
Delegate: iemand met gezag inschakelen
Direct: het gedrag op een respectvolle manier benoemen
Wat vinden deelnemers?
De eerste vijf pilootsessies – voor ZAP, ATP en doctorandi – kregen positieve feedback. Deelnemers waardeerden de veilige sfeer, de herkenbare situaties en vooral de praktische bruikbaarheid van de strategieën. Een greep uit de reacties:
“Ik moet meer aandacht schenken aan hoe de ander dit gedrag ervaart. Dat opent mijn blik.”
“Ik besef nu dat reageren ook achteraf kan. Dat geeft ruimte.”
“Zelfs kleine steunacties maken een verschil voor wie iets meemaakt.”
Leren om op een haalbare manier in te grijpen
Miep Demuynck, communicatieverantwoordelijke aan de Faculteit Farmaceutische, Biomedische en Dierengeneeskundige Wetenschappen, volgde de actieve omstaanderstraining voor ATP. Wat haar vooral bijblijft? “Dat je altijd iets kan doen. Al is het maar oogcontact maken met het slachtoffer of vragen hoe het gaat.”
De training bood haar vier concrete strategieën om in te grijpen bij grensoverschrijdend gedrag. “Die geven echt houvast. Je hoeft het niet groots aan te pakken om een verschil te maken.”
Miep Demuynck, communicatieverantwoordelijke FFBDMiep Demuynck in discussie
Wat is grensoverschrijdend gedrag?
Tijdens de sessies merkte Miep dat de definitie van ‘grensoverschrijdend’ gedrag erg breed werd geïnterpreteerd. “Sommige voorbeelden leken eerder over inclusie te gaan. Dat riep discussie op binnen de werkgroepen.” Toch vindt ze ook die gesprekken waardevol.
“We leerden dat je in het moment zelf die discussie beter niet aangaat. Het is belangrijker om eerst de situatie te erkennen en achteraf ruimte te creëren voor dialoog.”
Oog voor ongemak
Wat Miep vooral meeneemt uit de training, is het belang van aandacht hebben voor ongemak, bij jezelf of bij anderen. “Als iets niet goed aanvoelt, loont het altijd om dat bespreekbaar te maken. Ook achteraf. Dat inzicht heeft mijn blik verruimd.” Ze raadt de training dan ook aan. “Je hoeft geen expert te zijn om het verschil te maken. Wat telt, is dat je leert zien waar je een rol kan spelen, op een manier die voor jou haalbaar is. Ik denk dat we daar allemaal sterker van worden.”
Ook Margo Annemans, professor in Design for Health & Wellbeing en Inclusive Design binnen de Opleiding Interieurarchitectuur (Faculteit Ontwerpwetenschappen), vond de opleiding voor ZAP waardevol: “In mijn lessen besteed ik veel aandacht aan maatschappelijke thema’s. Studenten activeren, hen laten reflecteren over hun impact: dat is essentieel. Daarom vond ik het belangrijk om zelf sterker te staan in hoe je gevoelige onderwerpen bespreekt en begeleidt.”
Van opleiding is Margo zowel ingenieur-architect als antropoloog. De invloed van cultuur, ontwerp en omgevingen op het welbevinden van gebruikers loopt als een rode draad door haar werk.
“Soms stel ik mezelf de vraag: hoe ver kan of moet ik gaan? Hoe bewaak ik openheid zonder spanningen te creëren? De training bood hierop waardevolle inzichten.”
Prof. Margo Annemans is voorstander van rollenspelenProf. Margo Annemans
Leren omgaan met gevoeligheden
Margo merkte dat er binnen de training erg uiteenlopende meningen waren over wat aanvaardbaar is. “Wat sommigen als vanzelfsprekend zien — zoals schuine moppen in een lab — kan voor anderen kwetsend zijn. Common practice is geen vrijgeleide. De training liet zien hoe belangrijk het is om ruimte te maken voor nuance en om aandacht te hebben voor ieders ervaring, ook als die niet meteen uitgesproken wordt.”
Wat haar het meest is bijgebleven? “Dat je altijd nog achteraf kan reageren. Ook als je op het moment zelf niet durft in te grijpen. Bijvoorbeeld door simpelweg te vragen: ‘Ik merkte iets op, hoe voelde jij je daarbij?’. Margo benadrukt ook dat praktische oefening essentieel is. “Theorie is één ding, maar in realiteit reageren vraagt moed en inzicht. Rollenspelen zouden hierin een mooie aanvulling zijn: niet enkel bespreken wat je moet doen, maar ervaren wat je echt doet. Dat maakt het verschil.”
Volgens Margo zou het goed zijn als meer collega’s de training volgen: “Hoe breder het draagvlak, hoe makkelijker het wordt om op te treden wanneer nodig. Dan is het niet langer iets dat je alleen moet dragen, maar iets wat we samen normaal maken. Zo werken we actief aan een veiligere omgeving voor iedereen.”
Wat brengt de toekomst?
De groep omstaandertrainers, waartoe ook Lien Smets behoort, komt binnenkort opnieuw samen om de eerste ervaringen te evalueren en de planning voor volgend academiejaar op te maken. “We willen dit aanbod verder uitrollen en toegankelijk maken voor zoveel mogelijk collega’s.” zegt ze.
“Want alleen als we allemaal mee onze verantwoordelijkheid opnemen, kunnen we tot een echte cultuurverandering komen.”
De omstaandertraining staat niet op zichzelf, maar past in het bredere welzijns- en diversiteitsbeleid van de universiteit. Opleidingen rond psychologische veiligheid, verbindende communicatie en feedback zijn al beschikbaar, net als het platform We care, de gedragscode en ondersteuning door vertrouwenspersonen.
Waarom reageren wél loont
Aan collega’s die twijfelen of ze iets moeten doen als ze grensoverschrijdend gedrag zien, geeft Lien Smets mee: “Het is altijd beter om iets te doen dan niets te doen. Elke actie – hoe klein ook – kan een verschil maken. Alleen door samen stappen te zetten, bouwen we aan een veilige en zorgzame werkplek.”
“Door deze training te geven ben ik alerter geworden en tegelijk ook milder voor mezelf. Het lukt misschien niet altijd even goed, maar het is een leerproces. De eerste stap? Gewoon deelnemen.”
