De campagne ‘De universiteit zo al bekeken’ toont de kracht van wetenschap aan UAntwerpen. We selecteerden een aantal onderzoeksprojecten die al onze kernwaarden ademen: verbinding, innovatie, impact en kwaliteit. Faculteitsoverschrijdende samenwerkingen, die de hele maatschappij ten goede komen, zijn daar een mooi voorbeeld van. In deze reeks belichten we zulke boeiende samenwerkingen.
Met onderzoeksproject TURQUOISE bundelen coördinator Jan Staes (Departement Biologie),
Jan Cools (Instituut voor Milieu en Duurzame Ontwikkeling) en Steven Van Passel (Departement Engineering Management) de krachten. Het project wil te weten komen hoe we het bodemwaterpeil in Vlaanderen kunnen opkrikken, en hoe we de oplossingen ook duurzaam kunnen implementeren.
Het lage bodemwaterpeil in Vlaanderen is zorgelijk, en dat heeft met verschillende factoren te maken. Ten eerste is Vlaanderen sterk gebetonneerd, maar tegelijkertijd ook sterk dooraderd met grachten. Hierdoor krijgt het water niet de kans om in de bodem te dringen, maar wordt het snel afgevoerd, ofwel rechtstreeks naar onze waterzuiveringsstations, ofwel naar de zee.
Ook in de Vlaamse landbouwgebieden is er verharding van de ondergrond. Door het gebruik van zware landbouwmachines wordt de bodem namelijk samengeperst, waardoor regenwater maar moeilijk kan doorsijpelen. Bijgevolg daalde het gemiddelde bodemwaterpeil voor Vlaanderen van 68 cm naar 85 cm onder het maaiveld. Op jaarbasis verliest Vlaanderen zo een 1128 miljoen kubieke meter aan water, dat is ongeveer 53% van het natuurlijk waterleverend vermogen (2160 miljoen m³/jaar).
“We moeten beter gebruik maken van neerslagoverschot om periodes met neerslagtekorten te overbruggen.”
Jan Staes
Met TURQUOISE reiken onderzoekers aan het Departement Biologie, het Instituut voor Milieu en Duurzame Ontwikkeling én het Departement Engineering Management oplossingen aan voor dit probleem. Ze doen dit in samenwerking met KU Leuven en het Instituut voor Landbouw, Visserij en Voedingsonderzoek (ILVO).
In elkaars vaarwater
“De droogte is een natuurprobleem”, vertelt projectcoördinator Jan Staes. “Alleen zijn er geen eigenaars van de natuur, wat maakt dat je met natuurgebaseerde oplossingen altijd in elkaars vaarwater zit. We zijn dus eigenlijk gedoemd om samen te werken”, lacht hij. “We ondervinden nu al dat ons weerpatroon minder wisselvallig is en dat we eerder te maken zullen hebben met zowel extreem natte als extreem droge perioden. Als we zowel wateroverlast als watertekorten willen aanpakken, moeten we onze landschappen herstellen in hun hydrologische functies. We zullen beter gebruik moeten maken van de periodes met neerslagoverschot om periodes met neerslagtekorten te overbruggen.”
Om het water beter te laten infiltreren in de grond, moet de regen beter worden opgevangen, zowel in de landbouw als de natuur. Welke groen-blauwe oplossingen (groen omdat ze natuurlijk zijn, blauw omdat het over water gaat, red.) het beste werken, is dan ook het hoofdonderzoeksonderwerp van TURQUOISE. Is dat het aanleggen van vijvers en infiltratiebekkens? Of toch eerder het zetten van tussenschotten op grachten? Moeten we binnenkort het water uit rivieren of grachten gaan trekken en dan elders opslaan? Het onderzoeksteam van TURQUOISE komt het binnenkort te weten.
De samenwerking tussen de drie departementen zorgt er bovendien voor dat er niet enkel de beste oplossingen worden gevonden voor het waterprobleem in Vlaanderen, maar dat ze ook worden becijferd én dat er wordt gekeken in hoeverre derde partijen zoals landbouwers, willen meestappen in het verhaal.
Kosten, baten en bereidheid van boeren
De beste oplossingen vinden is één ding, maar door het kostenplaatje én de bereidheid van landbouwers om mee te werken, is het moeilijker. Om die bereidheid na te gaan en te proberen verhogen, is de onderzoeksgroep EnvEcon van de Faculteit Bedrijfswetenschappen en Economie aan boord. “Wij kijken naar de kosten en baten op technologieniveau”, zegt Steven Van Passel. “We bestuderen de maatschappelijke kosten en baten, ter ondersteuning van beslissingen. En we gaan ook kijken naar bereidheid tot betalen bij landbouwers. In hoeverre willen ze meegaan in bepaalde maatregelen en schema’s? Hoe kunnen we de technologie afstemmen op hun noden en wensen? De individuele landbouwer moet immers niet alle kosten dragen, want hij krijgt ook niet alle baten.” Om het antwoord op de voorgaande vragen te verkrijgen, werkt EnvEcon nauw samen met de mensen van ILVO.
Beter opvangen, beter infiltreren
Het weer wordt alsmaar extremer en dat heeft gevolgen voor ons bodemwaterpeil. Zo heeft het afgelopen februari veel geregend, maar was het in maart en april dan weer kurkdroog. Het ultieme doel van TURQUOISE-project is dan ook om regenwater op een goede manier te kunnen opvangen, opdat het kan infiltreren en we zo ook de drogere periodes beter kunnen overbruggen.
“De samenwerking tussen drie faculteiten zorgt niet alleen voor de beste oplossingen, maar ook voor de bereidheid van derden om mee te werken aan de oplossingen”
Steven Van Passel
Onderzoeksproject TURQUOISE is gestart in oktober 2021 en zal vier jaar duren. “Deze samenwerking tussen onderzoekers, landbouwers en overheden is bijzonder innovatief”, zegt Jan Cools. “We kennen wel de grote watersysteemmodellen die de impact van grote ingrepen simuleren, maar we zijn het kleinschalige daarbij wat uit het oog verloren”, vult Jan Staes aan. “Op het einde van het project zouden we moeten weten welke blauw-groene oplossingen het meeste impact hebben, maar ook hoe we ze kunnen implementeren, opdat ze door alle betrokkenen worden gedragen”, besluit Jan Staes.
Kom nog meer te weten over dit project.
Over de campagne ‘De universiteit zo al bekeken?’
Smartphones doen werken met bacteriën. De luchtkwaliteit meten met een pop. De ruimte verkennen van onder de grond … Absurd, zeg je? Zo lijkt het misschien, maar het zijn stuk voor stuk voorbeelden van creatieve onderzoeken aan UAntwerpen. Want onze studenten en onderzoekers denken anders. Doen anders. En dan volgen de verrassende verhalen vanzelf. Ontdek ze hier.
Kom te weten op welke manier we UAntwerpen in de kijker willen zetten (login).