Neuro-endocriene neoplasieën (NEN), soms wel de zebra onder de kankers genoemd, is een heterogene groep tumoren die nog te vaak onopgemerkt of verkeerdelijk gediagnosticeerd wordt. ‘Gemiddeld duurt het 5 tot 7 jaar vooraleer patiënten een correcte diagnose krijgen’, legt doctoraatsonderzoeker Laura Mariën uit. Haar onderzoek richt zich op het opsporen van specifieke moleculaire veranderingen in het bloed van NEN-patiënten om zo de ziekte sneller en nauwkeuriger te detecteren.
Laura Mariën studeerde biomedische wetenschappen aan de Universiteit Antwerpen en deed haar master in Moleculaire mechanismen van ziekten. Als doctoraatsonderzoeker werkt ze nu aan het Centrum Medische Genetica Antwerpen, verbonden aan onze faculteit.
Kan je wat meer uitleg geven over jouw onderzoek?
“Momenteel worden NEN meestal opgespoord en opgevolgd met medische beeldvorming (zoals scans) en weefselbiopsieën, waarbij een stukje tumorweefsel wordt weggenomen voor onderzoek. Helaas zijn deze methodes niet perfect, ze kunnen belastend zijn voor de patiënt en geven soms geen volledig beeld van de tumor. Bovendien, leven de NEN-patiënten vaak lang met de tumor, waardoor ze langdurig behandeling en opvolging nodig hebben.
Daarom is er dringend behoefte aan een eenvoudige en minder belastende manier om NEN beter te kunnen opsporen en opvolgen. Een veelbelovende, nieuwe methode die steeds meer aandacht krijgt, is de vloeibare biopsie. Met een eenvoudige bloedafname wordt gezocht naar sporen van de tumor in het bloed. Eén van de meest interessante ontdekkingen op dit vlak is circulerend tumor-DNA (ctDNA). Dit zijn kleine stukjes genetisch materiaal die tumoren in de bloedbaan afgeven en bijgevolg dezelfde moleculaire veranderingen bevatten als de tumorcellen.
Ons onderzoek richt zich op het opsporen van deze specifieke moleculaire veranderingen in het bloed van NEN-patiënten, met behulp van zeer gevoelige, nieuwe technologieën om op die manier de ziekte sneller en nauwkeuriger te detecteren en op te volgen met minimale belasting voor de patiënt.”
Wat zijn neuro-endocriene neoplasieën (NEN)?
Het zijn een complexe en diverse groep tumoren, die ontstaan uit neuro-endocriene cellen. Ze komen meestal voor in het spijsverteringsstelsel en in de longen. NEN behoren tot de zeldzame en complexe tumortypes waardoor het vaak moeilijk is om ze tijdig en correct te diagnosticeren. Bovendien groeien deze tumoren vaak erg traag, waardoor patiënten lang rondlopen met de tumor voordat ze symptomen ontwikkelen.
NEN worden onderverdeeld in functionele en niet-functionele tumoren. Een functionele NEN is een tumor die teveel hormonen of hormoonachtige stoffen produceert. Hierdoor kunnen er klachten optreden zoals bijvoorbeeld opvliegers, benauwdheid, diarree, misselijkheid, duizeligheid, jeuk en buikpijn. Niet-functionele NEN produceren daarentegen geen hormonen of hormoonachtige stoffen. Deze tumoren worden vaak pas ontdekt als ze pijnklachten geven. Deze pijn wordt dan voornamelijk veroorzaakt door de grootte van de tumor en de plaats waar hij groeit. [bron]
Hoe zeldzaam zijn neuro-endocriene neoplasieën?
“Dat hangt sterk af van hoe je ernaar kijkt. NEN is een overkoepelend begrip voor een diverse groep tumoren, met veel verschillende subtypes. Veel van deze subtypes zijn individueel zeldzaam en treffen dus minder dan 6 op de 100.000 mensen per jaar. Echter, wanneer we NEN als geheel bekijken, wordt de aandoening minder uitzonderlijk. In België krijgen bijvoorbeeld jaarlijks ongeveer 1000 mensen de diagnose NEN, wat neerkomt op zo’n 8 per 100.000 inwoners per jaar. Door de trage groei van deze tumoren en de vaak late diagnose leven er bovendien relatief veel mensen met de ziekte, waardoor de totale prevalentie hoger ligt dan de jaarlijkse incidentie doet vermoeden.”
“When you hear hoofbeats, sometimes it’s a zebra.“
Waarom is het zo moeilijk om neuro-endocriene tumoren op te sporen?
“Patiënten met een NEN hebben vaak klachten en symptomen die zeer variabel en vaak vaag zijn. Daarom wordt er in eerste instantie vaak gedacht aan meer voorkomende aandoeningen. NEN-patiënten worden bijvoorbeeld vaak verkeerdelijk gediagnosticeerd met prikkelbare darm syndroom, gastritis, angst of astma. Bovendien zijn NEN een zeer diverse groep van tumoren wat het moeilijk maakt om een algemeen patroon te herkennen. Zo kunnen ze voorkomen in verschillende delen van het lichaam en gaan ze al dan niet gepaard met veranderingen in de hormoonbalans, etc.
Artsen in opleiding wordt geleerd dat de eenvoudigste verklaring meestal de beste is. Dat wil zeggen: het is meestal correct om te zoeken naar veelvoorkomende in plaats van exotische oorzaken van ziektes, vandaar de uitdrukking: ‘When you hear the sound of hoofbeats, think horses, not zebra’s.’
Wanneer het gaat om NEN-patiënten kunnen de klachten en symptomen vaag zijn en wordt er in eerste instantie gedacht aan meer voorkomende aandoeningen. Gemiddeld duurt het 5 tot 7 jaar voordat ze dan effectief de correcte NEN-diagnose krijgen. Als gevolg hiervan roept de NEN-community artsen op om de bekende uitspraak licht aan te passen naar: ‘When you hear hoofbeats, sometimes it’s a zebra.’”
Hoe gaat jullie onderzoek in zijn werk?
“In samenwerking met NETwerk, een ziekenhuisnetwerk dat een Center of Excellence en Europees Referentienetwerk is voor NEN, worden bloedstalen verzameld van patiënten die willen meewerken aan onze studie. Deze bloedstalen worden verwerkt in het labo waarbij we finaal het cel-vrije DNA – waarvan bij kankerpatiënten een deeltje afkomstig is van de tumor, het ctDNA – extraheren. In dit cel-vrije DNA wordt dan met onze nieuwe technologie gezocht naar de NEN-specifieke DNA-methylatie-patronen zodat de aanwezigheid en hoeveelheid ctDNA bepaald kan worden. Door deze analyse te doen op een groot aantal stalen afkomstig van patiënten, maar ook van gezonde vrijwilligers, kunnen we onze test verder optimaliseren en valideren vooraleer die vertaald kan worden naar de klinische praktijk.”
Is er voldoende bewustzijn bij de huisartsen over deze zeldzame kankers?
“Aangezien NEN nog steeds beschouwd worden als een zeldzame vorm van kanker, is ook de kennis erover vaak beperkter in vergelijking met de veelvoorkomende aandoeningen die een huisarts te zien krijgt. Patiëntenorganisaties zoals INCA (International Neuroendocrine Cancer Alliance) en vzw NET&MEN zetten zich daarom heel sterk in om meer bewustzijn te creëren door bijvoorbeeld op 10 November de NET Kanker Dag te organiseren. Maar ook door educatieve programma’s te ontwikkelen om eerstelijnszorgartsen te helpen om een NEN-diagnose te ontdekken en de correcte verwijzingen met succesvolle behandelingen mogelijk te maken.”
Beluister ook de podcastaflevering van Faculty Focus met Laura Mariën.