Die impact is enorm, weet Peter De Wilde, CEO van Toerisme Vlaanderen en voorzitter van de European Travel Commission. “Maar deze crisis is dé unieke kans om de schadelijke aspecten van het overtoerisme en het meedogenloze consumentisme bij te sturen. In Vlaanderen zullen we die kans grijpen. De heropleving moet in het teken staan van een nieuw, duurzaam en gedigitaliseerd toerisme.”
Ergens zagen we de bui al hangen. Het ging té goed met het toerisme en té is nooit goed. Sinds 2008 boomde het toerisme onafgebroken, op ongekende wijze. In deze sector investeren was the short way to get rich, geen enkele andere belegging kon zulke groeicijfers voorleggen.
Dat deed ons stevig nadenken over onze limieten. Je moet het dak repareren als het mooi weer is, dus op een hoogtepunt, in 2017, hebben we ons afgevraagd welk soort toerisme we wilden in de toekomst.
Reizen naar morgen
In grote toeristische steden zoals Amsterdam en Venetië ontstonden er intussen breuklijnen tussen wat enerzijds de inwoners en anderzijds de ondernemers en toeristen wilden.
Wat verdraagt een plek? Hoeveel verdragen mensen? Hoe gaan we om met authenticiteit? De werkelijke fond de commerce van toerisme is gastvrijheid, maar hoe kan die gedijen als de inwoners van een stad de toeristen liever buiten hebben?
Een jaar lang hebben we samen met verschillende partners binnen en buiten de toeristische sector nagedacht over de transformerende kracht van toerisme voor de bezoeker, de bewoner én de bestemming. Het resultaat van dit cocreatief denkproces was onze filosofie over ‘reizen naar morgen’. We hebben die filosofie verwerkt in een memorandum voor de nieuwe Vlaamse regering, en de nieuwe minister van Toerisme, Zuhal Demir, heeft van onze principes de hoekstenen van haar beleid gemaakt.
Heel fijn was dat: onze filosofie werd op die manier meteen ‘future proof’, met focus op de positieve kracht van toerisme en het belang van balans zoeken.
Van gewetenloze groei naar gezonde balans
Met de coronacrisis onderging onze filosofie meteen haar eerste stresstest. We merkten hoe broos die nieuwe ideeën waren, want als de sector in de problemen geraakt, valt men terug op wat men kent. Alleen zijn de antwoorden op de vragen van vandaag niet meer de traditionele antwoorden van gisteren.
Vroeger was het allemaal ‘groei, groei, groei’ en ‘jobs, jobs, jobs’ wat de klok sloeg. Nu hebben we meer dan ooit een gezonde balans nodig tussen wat een bewoner en wat een bezoeker belangrijk vindt.
Wellicht vliegen na de coronacrisis weer veel mensen voor 19 euro naar de Turkse Rivièra om daar te gaan aanschuiven aan een massabuffet, maar bij velen komt toch ook het besef dat onze toeristische consumptie beter en duurzamer moet.
Willen we opnieuw zeecruiseschepen in onze steden die als fremdkörper een paar uur de stad innemen en dan weer verdwijnen zonder echt contact te maken? Neen, dat willen we niet meer.
Financiële kater
Maar wat willen we dan wel? Het toerisme in Vlaanderen is sinds de komst van corona als een pudding in elkaar gezakt. Het regent annuleringen van buitenlandse toeristen. En dat Donald Trump na zijn omschrijving van Brussel als hellhole nu poneert dat het coronadodentol nergens in de wereld hoger ligt dan in België, helpt ook niet meteen.
We blijven effectief met een stevige financiële kater achter, en je kan dat niet meer ophalen. Toerisme is goed voor 260 000 jobs. Elke maand dat de sector in Vlaanderen en Brussel in lockdown blijft, gaat er 1,9 miljard euro omzet verloren. Dat is pure schade aan de economie.
Een groot deel van de sector werkt bovendien met heel nauwe marges, waardoor zaken die vóór de coronacrisis al op de rode lijn balanceerden, er nu faliekant overgaan. Dat de horeca op 8 juni opnieuw opengaat, is een goede zaak, maar het zal een geleidelijke opstart zijn, en de grenzen zijn nog niet open. We weten bovendien dat veel Vlamingen nu geen vakantie plannen, omdat corona lelijk heeft huisgehouden in het huishoudbudget van heel wat gezinnen.
En toch adviseren we de sector om nu zeker níet hun prijzen te gaan dumpen. Als je dat begint te doen, kleeft daar een aura van crisis aan – het gaat slecht, dus we blijven maar in eigen land – terwijl vakantie in eigen land net een heel positieve keuze kan en moet zijn.
Als de sector nu zijn prijzen dumpt, komt die in een ander marktsegment terecht waar hij niet meer gemakkelijk uitgeraakt. Laat ons beter van de crisis gebruikmaken om de principes van het ‘reizen naar morgen’ versneld door te voeren, en la Flandre profonde te promoten. Niet alleen de kust- en de kunststeden, maar ook het landelijke en groene Vlaanderen waar je volop kan wandelen en fietsen.
Vlamingen eerst & de YouFlanders-app
Moet het toerisme in Vlaanderen zich nu eerst en vooral op de Vlamingen focussen om uit deze crisis te geraken?
Ja, dat denk ik wel. Dat heeft uiteraard een economische drijfveer – onze toeristische sector moet opnieuw beginnen draaien, en dus moeten er eerst klanten in het binnenland gevonden worden. Maar Vlamingen zijn ook de beste ambassadeurs voor onze landelijke bestemmingen. Zij moeten Vlaanderen in het buitenland promoten.
Vlaanderen heeft effectief genoeg mooie plekjes om te verpozen, maar hoe krijg je Vlamingen daarheen? En hoe doe je dat ‘gespreid’ om de besmettingsrisico’s zo laag mogelijk te houden?
We maken prioritair werk van bezoekersmanagement. Spreiden in tijd en ruimte zal meer dan ooit de regel worden. Als mensen op vakantie willen in eigen land, willen ze dat nu vooral veilig kunnen doen.
Om mensen die garantie te geven, ontwikkelden we de YouFlanders-app, een soort toeristische Waze. Als je bijvoorbeeld naar Hasselt of naar De Panne wil gaan, kan je op de app zien of het daar druk zal zijn, en kan je afhankelijk van de informatie je plannen aanpassen. We werken hiervoor samen met grote dataproviders, met Google die al dergelijke heatmaps heeft, en met usergenerated content.
Aan de informatie die je zo verkrijgt, koppelen we meteen veiligheidsvoorschriften: moet ik op die plek een mondmasker dragen? Moet ik op voorhand reserveren? Als het toch te druk zou zijn, zijn er dan alternatieven in de buurt? Enzovoort. Op die manier willen we de Vlaming aan het reizen krijgen in eigen land.
Veerkracht & passie
Reizen gaat voor een wezenlijk deel over ontmoeten, en door corona staat die ‘ontmoeting’ onder druk. We moeten ervoor zorgen dat mensen opnieuw het gevoel krijgen dat het kan, op een veilige manier, en zelfs dichtbij: in eigen land. Vanaf maandag 8 juni is dat weer mogelijk.
Reizen na corona zal anders, maar daarom niet slechter zal zijn. Ja, het toerisme is door corona zwaar getroffen, maar het is ook een van de meest veerkrachtige sectoren in de samenleving.
Deze context hebben we nog nooit meegemaakt. Zelfs in de wereldoorlogen bleven de cafés open. Wat we nu meemaken, is gigantisch drastisch en zal diep snijden in het bewustzijn van generaties mensen. Hoe veerkrachtig de sector is, moet nu blijken. Er zullen veel veren gebroken worden, maar wat ik wél zie, is dat de spirit onaangetast blijft: de drive om mensen te ontvangen, een heerlijk takeoutgerecht te bereiden of een pint te tappen.
Er zit zoveel passie in deze sector, en die passie zal bij velen zijn wat hen rechthoudt.
1 op 5 kinderen nooit op vakantie
Er zit niet alleen passie in de sector, maar ook een groot hart. Toerisme Vlaanderen besteedt in haar toekomstgericht actieplan dan ook veel aandacht aan vakantieparticipatie.
België ligt in het centrum van de westerse beschaving. Er zou in principe geen enkele regio welvarender mogen zijn dan de onze, maar toch kan één op de vijf kinderen nooit op reis. Wij geloven dat vakantie geen luxe is, maar een basisrecht. De slogan ‘iedereen verdient vakantie’ is ons credo.
Vakantie is immers essentieel om zaken los te laten, even stil te staan bij jezelf en op je positieven te komen. De Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens (art. 24) erkent vrije tijd ook als een basisrecht. ‘Betaald verlof voor iedereen’ is in de jaren 1930 afgedwongen door de vakbonden. Onze vakantiebeleving is van oudsher gekoppeld aan een sociale reflex om in groep op vakantie te gaan.
Met het Steunpunt Vakantieparticipatie willen we mensen in armoede toch die vakantiebeleving geven. Toerisme Vlaanderen brengt organisaties die werken met mensen in armoede in contact met ondernemers die aan heel hoge kortingstarieven mensen een vakantie willen aanbieden. Zo konden inmiddels al meer dan 175 000 mensen in Vlaanderen op reis gaan, iets wat anders niet mogelijk zou zijn.
Met de coronacrisis was onze eerste reflex: hoe kunnen we dat heel fragiele netwerk van mensen die het moeilijk hebben om vakantie te nemen, doen overleven en beschermen?
Onlangs hebben we bij de verdeling van 200 miljoen euro voor de gesubsidieerde sector, 30 miljoen uit de brand gesleept voor de sociaaltoeristische sector. Zo kunnen we ervoor zorgen dat zorgverblijven kunnen overleven – daar investeren we trouwens ook onze eigen middelen in. We hebben de erfpacht van jeugdherbergen kwijtgescholden, en we voorzien 12,5 miljoen euro voor jeugdkampen deze zomer.
Onze acties zijn internationaal stevig opgepikt, omdat we de enigen in Europa zijn die het op deze manier aanpakken. Dat is niet mogelijk zonder ondernemers met een hart voor mensen die het moeilijk hebben.
Strijd om de toerist
In Zuid-Europa is ondertussen een concurrentieslag begonnen om toeristen deze zomer binnen te halen, met torenhoge kortingen, agressieve marketing etc. Alles kan, want de spelregels liggen nog niet vast.
Dat is totaal níet wat we willen. Dat zijn echt de verkeerde signalen die we uitsturen. Zo ondergraaf je de fundamenten van het toerisme dat steunt op gastvrijheid, en de bereidheid om mensen te ontvangen. We willen het economische belang uiteraard niet in de verdomhoek steken, maar er moet een goede afweging gemaakt worden.
Ik denk dat bij ons toch vooral de gezondheid zal primeren boven de economische motieven. Het stuit me ook tegen de borst dat elk land zonder veel overleg zijn eigen regels bepaalt.
Europa toont zich weinig solidair op dit moment, maar Europa heeft dan ook geen instrumenten en geen enkele bevoegdheid om zwaarder door te wegen. In het verdrag van Lissabon wordt toerisme wel vernoemd, maar alleen in functie van consumentenbescherming. In de verduurzaming van de toeristische sector heeft Europa bijzonder weinig hefbomen.
Dat verwijt ik hen. Dit is het moment om het laken naar zich toe te trekken. Ik ben een overtuigde Europeaan, maar dit is een enorm gemiste kans. Het bewijst dat onze beleidsmakers niet het staatsmanschap bezitten om Europees te denken.
Vlaanderen zal de kans van de verandering grijpen
Als het om toerisme gaat, hebben we een totaal andere manier van denken nodig, waarbij we de huidige waardesystemen moeten durven loslaten. Dat is de grote angst bij veel grote spelers vandaag: niet de visie hebben en niet durven uitvoeren wat men weet dat moet gebeuren. Vlaanderen is geen supermacht zoals Frankrijk of Duitsland. Die landen zijn gepokt en gemazeld in de oude cultuur en raken daar moeilijk uit.
Ik ben ervan overtuigd dat verandering uit de marge komt, van de kleinere dappere spelers die het zich kunnen permitteren om meer te experimenteren. In Vlaanderen zullen we die kans van de verandering grijpen.
(interview en redactie door Katrien Verreyken)