(Nederlandse versie onderaan)
Born just a whisper away from Bosnia’s war-torn past, I’ve always been captivated by its tales. As an academic, I developed a soft spot for complex questions. So when I heard Professor Dr. Amra Sabic-El-Rayess would be lecturing about Bosnia at our university, I was curious. Would her lecture resemble the powerful stories I grew up with, or would it be a challenging academic presentation, packed with data and charts? To my delight, Amra delivered both: through her storytelling she illuminated the cost of war and hate, through her research she reaffirmed the importance of education, and through it all she showed her immense strength and resilience. What intrigued me the most though, was her emphasis on the lasting influence of Bosnia’s history on the present, acknowledging its ripple effect, which holds both promise and peril.
An example professor Sabic-El-Rayess provided to illustrate the interconnected ripples of history across time and space was the way in which racist mass shooters from across the globe, drew inspiration from the rhetoric and actions witnessed during the Bosnian war (1992-1995). It struck a chord with me, as I’ve long had the tendency to perceive such ripples everywhere, and to detect echoes of Bosnia’s tumultuous past in contemporary conflicts. The prevalence of an increasingly popular political rhetoric such as “Islam is at odds with our western society” and “Muslims don’t belong in our country” feels uncomfortably familiar, reminiscent of Bosnia’s past. Passages from Amra’s first book “The Cat I Never Named”, such as “Maybe the war will end for me, but for that person abandoned in the weeds and dust no ceasefire will ever matter”, not only evoke remembrance of Bosnia but equally bring to mind Gaza. Not everyone understands that atrocities such as ethnic cleansing and genocide don’t arise in a vacuum but result from a prolonged process of dehumanization and systematic marginalization. It is therefore crucial to recognize and actively counteract such patterns; stories like Amra’s can aid us in this endeavour.
Throughout her lecture, professor Sabic-El-Rayess reiterated a timeless truth: history is not confined to the past; it is a living, breathing part of our present and future. It can be used for both good and evil. She demonstrated that through storytelling and education, we can combat negative influences and promote empathy, understanding, and acceptance. Her research underscores the pivotal role educational institutions can play in combating hate and radicalization. Schools should foster inclusivity, embrace and encourage students’ exercise of democratic freedoms such as peaceful protest and the freedom of voicing their concerns regarding injustices. Equally, they should moderate debates to prevent harmful generalization blaming entire population groups. The scholar’s work shows that failure to create such an environment risks pushing students towards alternative sources where they may become susceptible to radicalization. The current state of affairs in the news however, revealed to me that such environments are still a distant goal. While I do believe that education holds the potential to prevent hate, certain underlying conditions must be met, namely, a shared and factual understanding of history and a shared educational environment. In places like Bosnia and Gaza, such conditions are lacking. In Bosnia, alternative histories are taught, and already today student dorms are named after war criminals. Shockingly, places like the rape camp “Vilina Vlas” near Višegrad are listed on TripAdvisor without acknowledgment of their wartime atrocities, a reality unimaginable for places like Auschwitz. This reality dampens optimism for a “never again” sentiment in Bosnia’s future. Similarly, in Gaza, segregation and alternative education about the Nakba have laid the groundwork for present-day atrocities. This brings me to the salient discussion as to whether Srebrenica should be rightfully labelled as genocide.
Amra’s testimony underscored the profound impact of language: how it shapes historical narratives, influences future perceptions and actions, and honours the individuals behind tragedies. In this regard, labelling the Srebrenica massacre as genocide is not merely a matter of semantics; it’s a crucial stride towards historical truth. Failing to recognize Srebrenica would distorts reality, enable genocide denial or minimization, and thereby disrespect the victims’ memory. Under such conditions, we would fail to achieve what Amra so fervently advocates for; empathy, healing and ultimately long-lasting stability in the region. Acknowledging the genocide isn’t just about the past; it’s also about preventing future atrocities. Through education, we can teach future generations about the consequences of unchecked hatred. However, it is not just our individual duty to recognize Srebrenica. It is the international community’s moral and legal obligation to recognize and prevent genocide. By sending a clear message that such heinous acts will not be forgotten, but rightfully recorded in history, hopefully we can stop or deter (escalations to) genocide elsewhere. Holding perpetrators accountable is crucial for justice and ensuring a safer world for all. The importance of recognition is best reflected through my favourite paragraph from Amra’s first book:
“The heavy snow that blankets the city and surroundings hills looks so clean so innocent. You might almost think that the war had never happened. But I know the snow hides bombed buildings and cratered roads. It covers mass graves. There is blood in the earth, beneath all that frozen beauty. You can hide the past, cover it up with snow or lies or years, but those who were there do not forget.” (p. 330)
I want to conclude with what lingers most in my mind, and what I shared with everyone who asked about the lecture, it is the essence of humanity embodied by Amra. Amidst the tumult of world events, her words resonate deeply: “One day this will be over. We’ll all go back to being just people again. Make sure you haven’t forgotten your humanity by then.” The scholar’s strength shines through her extension of kindness not only to victims but also to perpetrators, leading to their acknowledgment of guilt. Through her story, she illuminates the role of understanding and human decency in achieving accountability and reconciliation in the aftermath of conflict and violence. Her story holds the potential to bridge divides, serving as a powerful reminder that even in the darkest moments, our capacity for empathy and kindness can be a beacon of hope and catalyst for healing. I left the lecture feeling inspired to embody kindness, a sentiment echoed by many others in attendance.
Reflecties op de lezing: “Reimagining Resilience to Hate: Storytelling as a Portal to Prevention?”
8/5/2024 – Melisa Muric
Toen ik werd geboren, was de herinnering aan de Bosnische oorlog nog levendig. Ik groeide op omringd door intrigerende verhalen. Als academicus ontwikkelde ik een fascinatie voor complexe vraagstukken. Dus toen ik hoorde dat Professor Dr. Amra Sabic-El-Rayess een lezing zou geven over Bosnië aan onze universiteit, was ik nieuwsgierig. Zou haar lezing klinken als de krachtige verhalen uit mijn jeugd, of eerder als een uitdagende academische presentatie, vol met data en grafieken? Tot mijn grote vreugde voldeed Amra aan beide verwachtingen: ze bracht de grimmige realiteit van oorlog en haat tot leven met haar getuigenis, terwijl ze met grafieken en academische theorieën het belang van onderwijs onderstreepte. Doorheen haar lezing toonde ze zich als een inspirerende en indrukwekkende spreekster. Wat mijn aandacht echter het meest trok, was hoe ze de invloed van de Bosnische geschiedenis op het heden illustreerde. Een invloed die zowel belofte als gevaar met zich meebrengt.
Racistische Politieke Retoriek
Een voorbeeld dat professor Sabic-El-Rayess aanhaalde om de verbondenheid van geschiedenis over tijd en ruimte te illustreren, was hoe racistische massamoordenaars van over de hele wereld inspiratie putten uit de retoriek en acties tijdens de Bosnische oorlog (1992-1995). Dit raakte me persoonlijk, omdat ik zelf ook al lang echo’s van het tumultueuze verleden van Bosnië zie in hedendaagse conflicten. De toenemende populariteit van politieke retoriek zoals “Islam staat haaks op onze westerse samenleving” en “Moslims horen niet thuis in ons land” voelt ongemakkelijk vertrouwd aan. Passages uit Amra’s boek eerste boek The Cat I Never Named, zoals “Misschien eindigt de oorlog voor mij, maar voor die persoon die achtergelaten is in het onkruid en het stof zal geen staakt-het-vuren ooit van belang zijn”, roepen niet alleen herinneringen aan Bosnië op, maar ook beelden van Gaza. Niet iedereen begrijpt dat gruweldaden zoals etnische zuivering en genocide niet in een vacuüm ontstaan, maar het resultaat zijn van een langdurig proces van ontmenselijking en systematische marginalisatie. Het is daarom cruciaal om zulke patronen te herkennen en actief tegen te gaan. Verhalen zoals die van Amra kunnen ons daarbij helpen.
Rol van onderwijs
Tijdens haar lezing benadrukte Sabic-El-Rayess een tijdloze waarheid: geschiedenis is niet beperkt tot het verleden; het is een levend, ademend onderdeel van ons heden en onze toekomst. Ze toonde aan dat we door middel van verhalen en onderwijs negatieve invloeden kunnen bestrijden en empathie, begrip en acceptatie kunnen bevorderen. In haar academisch onderzoek benadrukt ze de cruciale rol die onderwijsinstellingen kunnen spelen bij het bestrijden van haat en radicalisering. Scholen moeten inclusiviteit bevorderen en de uitoefening van democratische vrijheden, zoals vreedzaam protest en de vrijheid van meningsuiting over onrechtvaardigheden, omarmen en aanmoedigen. Evenzo moeten ze debatten modereren om schadelijke veralgemeningen naar gehele bevolkingsgroepen te voorkomen. Het werk van Amra laat zien dat het niet creëren van zo’n omgeving het risico met zich meebrengt dat studenten naar alternatieve omgevingen worden gedreven waarin ze kunnen radicaliseren. De huidige mediaberichtgeving toont me dat dergelijke omgevingen nog steeds een verre doelstelling zijn. Hoewel ik geloof dat onderwijs het potentieel heeft om haat te voorkomen, weet ik dat bepaalde onderliggende voorwaarden eerst vervuld moeten zijn, namelijk, een gedeeld begrip van de geschiedenis en een gedeelde onderwijsomgeving. In plaatsen zoals Bosnië en Gaza zijn dergelijke voorwaarden niet vervuld. In Bosnië wordt alternatieve geschiedenis onderwezen, en al vandaag worden studentenflats vernoemd naar oorlogsmisdadigers. Schokkend genoeg worden plaatsen zoals het verkrachtingskamp “Vilina Vlas” nabij Višegrad geadverteerd op TripAdvisor zonder herdenking van oorlogsmisdaden, een realiteit die ondenkbaar is voor plaatsen zoals Auschwitz. Deze realiteit tempert mijn optimisme voor een “nooit meer” sentiment. Op dezelfde manier hebben de segregatie en alternatief onderwijs over de Nakba de basis gelegd voor de hedendaagse gruweldaden in Gaza. Dit herinnert mij aan de belangrijke discussie of Srebrenica terecht als genocide wordt bestempeld.
Genocide
De getuigenis van Amra benadrukt de kracht van woorden: ze geven vorm aan ons collectieve geheugen en kunnen onze huidige en toekomstige acties bepalen. In dit opzicht is de erkenning van Srebrenica als genocide niet slechts een kwestie van semantiek; het is een cruciale stap richting historische waarheid. Als we Srebrenica niet erkennen, dan bevorderen we de ontkenning en minimalisering van genocide en falen we het leed van de slachtoffers te erkennen. Onder dergelijke omstandigheden bereiken we nooit waar Amra zo vurig voor pleit; empathie, verzoening, en langdurige stabiliteit in de regio. Het erkennen van de genocide gaat niet alleen over het verleden; het gaat ook over het voorkomen van toekomstige gruweldaden. Via onderwijs kunnen we toekomstige generaties waarschuwen voor de gevolgen van ongecontroleerde haat. Het is echter niet alleen onze individuele plicht om Srebrenica te erkennen. Het is de morele en juridische plicht van de internationale gemeenschap om niet alleen genocide te erkennen, maar ook te voorkomen. Door een duidelijke boodschap te sturen dat dergelijke gruweldaden niet zullen worden vergeten, maar de geschiedenis zullen ingaan, voorkomen of beëindigen we hopelijk (de escalatie van) conflicten elders. Het ter verantwoording roepen van daders is cruciaal om tot gerechtigheid te komen en een veiligere wereld voor iedereen te creëren. Het belang van erkenning uit zich in mijn favoriete alinea van Amra’s eerste boek:
“De dikke sneeuw die de stad en de omliggende heuvels bedekt, ziet er zo schoon en onschuldig uit. Je zou bijna denken dat de oorlog nooit heeft plaatsgevonden. Maar ik weet dat de sneeuw gebombardeerde gebouwen en vernielde wegen bedekt. Het bedekt massagraven. Er zit bloed in de aarde, onder al die bevroren schoonheid. Je kunt het verleden verbergen, bedekken met sneeuw of leugens of jaren, maar zij die daar waren, vergeten niet.” (p. 330)
Streven naar empathie en vriendelijkheid
Laat me afsluiten met wat het meeste bijblijft, iets wat ik deel met iedereen die vraagt naar de lezing: het is de menselijkheid belichaamd door Amra. Te midden van het tumult van wereldgebeurtenissen, raakten haar woorden me diep: “Op een dag zal dit voorbij zijn. We zullen allemaal weer gewone mensen zijn. Zorg ervoor dat je tegen dan je menselijkheid niet bent verloren.” Amra toonde haar kracht door de hand te reiken aan de beulen, wat uiteindelijk leidde tot hun schuldbesef. Door haar verhaal te delen leerden we over de cruciale rol die begrip en menselijke waardigheid spelen bij het streven naar verantwoordelijkheid en verzoening in de nasleep van conflict en geweld. Ik ben ervan overtuigd dat haar verhaal het vermogen heeft om kloven te overbruggen en een krachtige herinnering is aan het feit dat zelfs in de donkerste momenten onze capaciteit voor empathie en vriendelijkheid een baken van hoop en een katalysator voor verzoening kunnen zijn. Ik verliet de lezing geïnspireerd om vriendelijk te zijn, een sentiment dat werd gedeeld door velen in het publiek.
Melisa is a PhD student in Political Science at the University of Antwerp (research group media, movements and politics = M2P) and the Belgian Nuclear Research Centre (SCK CEN).
Melisa is een PhD studente in politieke wetenschappen aan de UAntwerpen (onderzoeksgroep media, movements and politics = M2P) en het Belgisch Nuclear Onderzoekscentrum (SCK CEN).
Listen for yourself: podcast featuring Amra Sabic El-Rayes’ lecture
Can the experience of genocide in Bosnia and Herzegovina help prevent radicalization of schoolchildren as far as the United States? According to Amra Sabic El-Rayes, a writer and associated professor at the Columbia university, it can. For it shows that the very origin of hatred and radicalization is not some inherent badness in people, but their perceived invisibility, sense of not belonging.
You can find the podcast here.
This is an edited version of the lecture given by Amra Sabic El-Rayes at the University of Antwerp on April 25, 2024.
The podcast was edited and published by the Forum on Central and Eastern Europe – KU Leuven.
Als je aankondigingen van nieuwe blogteksten in je mailbox wil ontvangen, stuur dan een bericht naar charris.desmet@uantwerpen.be