1942-2002
Op het grensvlak van scheikunde en fysica
Albert Teun Hendrik (genoemd Ab) Lenstra werd geboren op 26 november 1942 te Zuilen in Nederland en behaalde in 1961 het diploma gymnasium B aan het Christelijk Gymnasium in Utrecht. Hetzelfde jaar startte hij met zijn studie in de scheikunde aan de Rijksuniversiteit te Utrecht. Het kandidaatsdiploma werd behaald in 1964 en het diploma doctorandus scheikunde (hoofdvak scheikunde, met als bijvak fysische- en colloïdchemie en fysische chemie) volgde in maart 1967. Op 1 april 1967 werd Lenstra wetenschappelijk medewerker aan het laboratorium voor Kristalchemie (UU) onder de leiding van professor dr. A.F. Peerdeman. Tijdens zijn doctoraat werd Lenstra begeleid door hoofddocent dr. J. C. Schoone. Reeds in 1969 kreeg hij de gelegenheid om zijn werk, tot dan, te presenteren op het congres van de Internationale Unie voor Kristallografie (IUCr) te Stoney Brook (VS). Op 15 mei 1973 behaalde hij zijn doctoraat in de wis- en natuurkunde.
Automatische structuurbepaling
De titel van het doctoraat is Automated Patterson Techniques in X-Ray Crystallography. Dit doctoraat werd later erkend als gelijkwaardig met het Belgisch wettelijk diploma van doctor in de wetenschappen. Tijdens zijn promotieonderzoek legde hij de basis voor wat later, met medewerking van zijn studenten, zou resulteren in een krachtige procedure voor automatische structuurbepaling.
Op 8 augustus 1970 huwde hij Alida Eliza Blommaert (geboren 1942), zij kregen twee zonen: Tjerk (1973) en Remco (1975).
In een advertentie las Lenstra dat er in Antwerpen vacante betrekkingen aangeboden werden aan de pas opgerichte Universitaire Instelling Antwerpen (UIA). Omdat zijn vrouw afkomstig was van het Vlaamse Sint-Maria-Horebeke was hij hierin erg geïnteresseerd. Op 1 januari 1973 werd hij benoemd als eerstaanwezend assistent en in 1976 werd hij bevorderd tot werkleider in het laboratorium voor Kristallografie van zijn landgenoot professor Herman Geise (1937-2006). In 1978 werd hij bevorderd tot deeltijds docent. Van 1986 tot 1989 werd hij benoemd als deeltijds hoogleraar. Van 1992 tot aan zijn overlijden was hij voltijds hoofddocent.
Internationaal begeerd lesgever
Lenstra gaf de vakken structuurchemie: gevorderde kristallografie en chemie van de vaste toestand. Hij begeleidde licentiaatsverhandelingen en was promotor of copromotor van acht doctoraten. Zowel in België als in Nederland was hij jurylid van doctoraten. Hij nam deel aan een 35-tal buitenlandse congressen, waar hij lezingen gaf of aan postersessies deelnam. Hij werd vanaf 1992 in verschillende universiteiten in Europa, maar ook in de Verenigde Staten, Canada, zelfs in China uitgenodigd als lesgever. Hij werd aangesteld als referee voor verschillende internationale tijdschriften zoals Acta Crystallographica, A, B en C, het Journal of Chemical Crystallography en het Journal of Crystallographic and Spectroscopic Research.
Pionieren met nieuwe apparatuur
Hij verkreeg voor de periode 1989-1994 fondsen voor Nieuw Materiaal met bijzondere elektrische en optische eigenschappen, in totaal voor 51 miljoen frank, waarvan 25 miljoen besteed werd aan de aankoop van röntgen-kristallografische apparatuur. Het betrof een Nonius Mach3-één-kristaldiffractometer met een FR591 roterende anoderöntgengenerator. Dit toestel was juist op de markt gebracht. De firma wilde graag praktische test- en gebruikerservaring (dichtbij huis) en vond die bij Lenstra. In het bijzonder ging het om testen en verbeteren van de uitlijnprocedure, inclusief hardwaremodificaties en softwareaanpassingen voor het roterende anodegedeelte. Nonius leverde als tegenprestatie twee extra jaar garantie, verbruiksonderdelen en onderhoudswerk aan het betreffende systeem (deze informatie werd verkregen van dr. Frank van Meurs, die werkzaam was bij Enraf-Nonius in Delft). Volgens van Meurs was Lenstra altijd zeer kritisch, inventief en volhardend bij zijn tocht naar automatische structuurbepalingen.
Hij werkte nauw samen met andere onderzoeksgroepen: van in het begin met Van Alsenoy en Geise en later met die van professor Herman Desseyn, van het Rijksuniversitair Centrum Antwerpen (RUCA). Dit werd later uitgebreid naar andere binnenlandse- en buitenlandse onderzoeksgroepen.
Op 20 november 1992 behaalde A. Lenstra aan de UIA de graad van Geaggregeerde voor het Hoger Onderwijs. Hij verdedigde een oorspronkelijk proefschrift, getiteld Meting, structuurbepaling en structuurevaluatie in een één-kristal diffractrometrie. Hij gaf een openbare les over ‘Experimentele bepaling van de geometrie via Röntgendiffractie’ en een openbare voordracht over ‘Nieuwe mogelijkheden van structuuronderzoek gebruikmakend van synchrotronstraling’.
Internationale erkenning
Hij publiceerde 166 artikelen, twee hoofdstukken in een boek en in 1992 een boek met de Engelse vertaling van zijn proefschrift voor het bekomen van de graad van Geaggregeerde van het Hoger Onderwijs. De structuur data-base (Cambridge Crystallographic Data Centre) bevat bijna 150 structuren van zijn hand.
Lenstra nam deel aan talrijke internationale congressen. Toen hij in 2001 op weg was naar Krakau, Polen voor het bijwonen van de bijeenkomst van de Europese Vereniging voor Kristallografie, samen met zijn echtgenote, kreeg hij onderweg een aanval van een pijnlijke epilepsie. Hij nam geen deel aan het congres en overleed een jaar nadien thuis aan een tumor in de hersenen.
Prof. Karl Michel (1939-2024), die aan de UIA werkte in het departement Natuurkunde, en die lid was van het Nationaal Comité voor Kristallografie van de Royal Academies for Science and the Arts of Belgium (RASAB), publiceerde in 2003 een overlijdensbericht in de Nieuwsbrief van de Internationale Unie voor Kristallografie (IUCr, vol.11, nr.2.). Lenstra was sinds 1994 lid van dit comité en in die hoedanigheid vertegenwoordigde hij meerdere malen België tijdens de vergaderingen van de Europese Vereniging voor Kristallografie. Hij vermeldde dat Lenstra een expert was in het gebruik van de Bayesiaanse statistiek. Lenstra had wereldwijd veel vrienden. Michel prees hem voor zijn menselijke kwaliteiten: bescheidenheid, maar toch was hij direct in woord en daad. Hij had een sterke wil om als wetenschapper altijd de waarheid te zoeken. Zijn directheid kon hem echter ook parten spelen, zo kwam hij tijdens departementsraden scheikunde regelmatig in heftige conflicten met rector Adams, ook een scheikundige. Ondergetekende was hiervan getuige. Deze conflicten hadden volgens ondergetekende zeker invloed op zijn merkwaardige bevorderingstraject.
Hij is overleden op 18 augustus 2002 te Kalmthout.
em. prof. dr. Hendrik Deelstra, FFBD, UAntwerpen
8 juli 2024